Кавказскій плѣнникъ

Содержаніе:

• І.
• ІІ.
• ІІІ.
• ІѴ.
• Ѵ.
• ѴІ.

І.

Служилъ на Кавказѣ офицеромъ одинъ баринъ. Звали его Жилинъ.

Servis en Kaŭkazo, kiel oficiro, unu sinjoro. Oni lin nomis Ĵilin.

Пришло ему разъ письмо изъ дома. Пишетъ ему старуха-мать: „Стара я ужъ стала, и хочется передъ смертію повидать любимаго сынка. Пріѣзжай со мной проститься, похорони, а тамъ и съ Богомъ поѣзжай опять на службу. А я тебѣ и невѣсту пріискала: и умная, и хорошая, и имѣнье есть. Полюбится тебѣ — можетъ и женишься и совсѣмъ останешься".

Venis al li foje letero el la hejmo. Skribas al li la maljunulino-patrino: „Maljuna mi jam fariĝas, kaj mi volas antaŭ la morto vidi la amatan fileton. Venu adiaŭi min, enterigu, — kaj poste — se Dio volas, veturu denove por la servado. Kaj mi jam la fianĉinon al ci trovis: saĝa, bona kaj bienon havas. Se ŝi plaĉos al ci, povas esti, ke ci restos por ĉiam hejme.

Жилинъ и раздумался: „И въ самомъ дѣлѣ: плоха ужъ старуха стала; можетъ и не придется увидать. Поѣхать, а если невѣста хороша и жениться можно“. Пошелъ онъ къ полковнику, выправилъ отпускъ, простился съ товарищами, поставилъ своимъ солдатамъ четыре ведра водки на прощанье и собрался ѣхать.

Ĵilin enpensiĝis: „Efektive, malbone jam fartas la maljunulino, — eble mi ne havos alian okazon por vidi. Mi tuj veturos, kaj se la fraŭlino plaĉos — kial ne edziĝi? Iris li al la kolonelo, ricevis forpermeson, adiaŭis la kolegojn, regalis siajn soldatojn per kvar siteloj da brando pro adiaŭo kaj pretiĝis veturi.

На Кавказѣ тогда война была. По дорогамъ ни днемъ, ни ночью не было проѣзда. Чуть кто изъ русскихъ отъѣдетъ или отойдетъ отъ крѣпости, татары или убьютъ, или увезутъ въ горы. И было заведено, что два раза въ недѣлю изъ крѣпости, ходили провожатые солдаты. Впереди и сзади идутъ солдаты, а въ серединѣ ѣдетъ народъ.

En Kaŭkazo tiam milito estis. Sur la vojoj ĉu tage, ĉu nokte estis danĝere veturi. Apenaŭ iu el la rusoj forveturas aŭ formarŝas de fortikaĵo, — la tataroj aŭ mortigas aŭ forveturigas en montojn. Kaj estis aranĝite, ke dufoje en la semajno el fortikaĵo al fortikaĵo iris soldatoj por eskorti. Antaŭe kaj malantaŭe marŝas la soldatoj, kaj en la mezo veturas la vojaĝantoj.

Дѣло было лѣтомъ. Собрались на зорькѣ обозы за крѣпость, вышли провожатые солдаты и тронулись по дорогѣ. Жилинъ ѣхалъ верхомъ, а телѣга его съ вещами шла въ обозѣ.

Estis somero. Je matenruĝo la ŝarĝveturiloj staris pretaj apud la fortikaĵo, eliris la eskortontaj soldatoj kaj ekiris laŭ la vojo. Ĵilin estis rajdanta kaj lia ĉaro kun la pakaĵoj iris meze de la ŝarĝveturiloj.

Ѣхать надо 25 верстъ. Обозъ шелъ тихо; то солдаты остановятся, то въ обозѣ колесо у кого соскочитъ, или лошадь станетъ, и всѣ стоятъ — дожидаются.

Oni estis veturonta 25 verstojn. La ĉararo iris malrapide: jen la soldatoj haltas, jen en la veturilaro ies rado desaltas aŭ la ĉevalo rifuzas marŝi kaj ĉiuj staras — atendas.

Солнце уже и за полдни перешло, а обозъ только половину дороги прошелъ. Пыль, жара, солнце такъ и печетъ, укрыться негдѣ. Голая степь: на дерева, ни кусточка по дорогѣ.

La suno jam estis posttagmeza, kaj la veturilaro nur la duonon de la vojo pasis. Polvo, varmego, la suno estis bruliganta, — kaj nenia rifuĝejo. Nuda stepo: nek arbo, nek arbusteto sur la vojo.

Выѣхалъ Жилинъ впередъ, остановился и ждетъ, пока дойдетъ обозъ. Слышитъ сзади на рожкѣ заиграли, — опять стоятъ. Жилинъ и подумалъ: „А не уѣхать ли одному, безъ солдатъ? Лошадь подо мной добрая, если и нападу на татаръ — ускачу. Или не ѣздить?…“

Veturis Ĵilin antaŭen, haltis kaj atendas, ĝis la ĉararo venos. Li aŭdas: malantaŭe oni ekludis la korneton, — ree oni staras. Kaj Ĵilin ekpensis: „Kial mi ne rajdos sola, sen soldatoj? La ĉevalo sub mi estas bona; se mi renkontos la tatarojn, — mi forgalopos. Ĉu ne rajdi?…“

Остановился, раздумываетъ. И подъѣзжаетъ къ нему на лошади другой офицеръ, Костылинъ съ ружьемъ, и говоритъ:

Li haltis, pripensas. Kaj alrajdas al li alia oficiro, Kostilin, kun pafilo kaj diras:

— Поѣдемъ, Жилинъ, одни. Мочи нѣтъ, ѣсть хочется, да и жара. На мнѣ рубаху хоть выжми.

— Ni rajdu, Ĵilin, solaj. Netolereble, mi malsatas kaj estas varmege. Mia ĉemizo tute malsekiĝis de la ŝvito.

А Костылинъ мужчина грузный, толстый, весь красный, а потъ съ него такъ и льетъ.

Kostilin estis viro peza, grasa, kun vizaĝo tute ruĝa kaj la ŝvito eĉ fluas sur li.

Подумалъ Жилинъ и говоритъ:

Pripensis Ĵilin kaj diras:

— А ружье заряжено?

— Cu la pafilo estas ŝargita?

— Заряжено.

— Ŝargita.

— Ну, такъ поѣдемъ. Только уговоръ — не разъѣзжаться.

— Nu, ni veturu. Sed jen la kondiĉo — ne disrajdi.

И поѣхали они впередъ по дорогѣ. Ѣдутъ степью, разговариваютъ, да поглядываютъ по сторонамъ. Кругомъ далеко видно.

Kaj ekrajdis ili antaŭen laŭ la vojo. Ili rajdas tra la stepo, interparolas kaj rigardas ambaŭflanken. Cirkaŭe oni vidas malproksimen.

Только кончилась степь, пошла дорога промежъ двухъ горъ въ ущелье. Жилинъ и говоритъ:

Post kiam finiĝis la stepo, la vojo ekiris inter duamontoj al la faŭko, kaj Ĵilin diras:

— Надо выѣхать на гору поглядѣть, а то тутъ, пожалуй, выскочатъ изъ-за горы и не увидишь.

— Oni devas rajdi sur la monton, ĉirkaŭrigardi, sed tie, povas esti, oni algalopos el post la monto kaj ni antaŭe ne vidos.

А Костылинъ и говоритъ:

Sed Kostilin diras:

— Что смотрѣть? Поѣдемъ впередъ.

— Kial rigardi? Ni rajdu antaŭen.

Жилинъ не послушалъ его.

Ĵilin lin ne obeis.

— Нѣтъ, — говоритъ, — ты подожди внизу, а я только взгляну.

— Ne, — li diras, — ci atendu malsupre, sed mi nur ekrigardos.

И пустилъ лошадь налѣво, на гору. Лошадь подъ Жилинымъ была охотницкая (онъ за нее сто рублей заплатилъ въ табунѣ, жеребенкомъ, и самъ выѣздилъ), какъ на крыльяхъ внесла его на кручъ. Только выскакалъ, глядь, а передъ самимъ имъ, на десятину мѣста, стоятъ татары верхомъ. Человѣкъ тридцать. Онъ увидалъ, сталъ назадъ поворачивать; и татары его увидали, пустились къ нему, сами на скаку выхватываютъ ружья изъ чехловъ. Припустилъ Жилинъ подъ кручъ, во всѣ лошадиныя ноги, кричитъ Костылину:

Kaj li ekgalopigis la ĉevalon maldekstren sur la monton. La ĉevalo sub Ĵilin estis ĉasista (li por ĝi cent rublojn pagis, aĉetinte ĝin ĉevalide el la ĉevalaro), ĝi kvazaŭ per la flugiloj algalopigis lin sur la krutaĵon. Apenaŭ li alrajdis ĝis la supro, jen li vidas ĝuste kontraŭ li mem, je distanco ne pli granda, ol desjatino, tataroj rajdante haltis. Cirkaŭ tridek homoj. Li ekvidis, ekturnis posten, sed la tataroj ankaŭ lin ekvidis; ekgalopis al li, — galopas kaj eltiras la pafilojn el la tegoj. Ekgalopegis Ĵilin malsupren de la krutaĵo, krias al Kostilin:

— Вынимай ружье! — и самъ думаетъ на лошадь на свою: „матушка, вынеси; не зацѣпись ногой, споткнешься — пропалъ. Доберусь до ружья, я и самъ не дамся“.

— Eltiru la pafilon! — kaj mem pensas pri sia ĉevalo: „Karulo, savu; ne alkroĉu per piedo; se ci faletos — ni pereos. Mi havigos al mi la pafilon, kaj mi mem min defendos“.

А Костылинъ, замѣсто того, чтобы подождать, только увидалъ татаръ, закатился, что есть духу, къ крѣпости. Плетью ожаривать лошадь, то съ того бока, то съ другого. Только въ пыли видно, какъ лошадь хвостомъ вертитъ.

Sed Kostilin, anstataŭ ol atendi, ekvidinte la tatarojn, tuj ekrajdegis al la fortikaĵo. Vipegas li la ĉevalon jen de unu flanko, jen de la alia. Tra la polvo oni vidas nur, kiel la ĉevalo per la vosto svingas

Жилинъ видитъ — дѣло плохо. Ружье уѣхало, съ одной шашкой ничего не сдѣлаешь. Пустилъ онъ лошадь назадъ, къ солдатамъ — думалъ уйти. Видитъ ему наперерѣзъ катятъ шестеро. Подъ нимъ лошадь добрая, а подъ тѣми — еще добрѣе, да и наперерѣзъ, скачутъ. Сталъ онъ оборачивать, хотѣлъ назадъ поворотить, да ужъ разнеслась лошадь, не удержитъ, прямо на нихъ летитъ. Видитъ — близится къ нему съ красной бородой татаринъ, на сѣромъ конѣ. Визжитъ, зубы оскалилъ, ружье на готовѣ.

Ĵilin vidas — malbone estas. La pafilo forrajdis, la sabro sola ne povas savi. Ekgalopigis li la ĉevalon returnen al la soldatoj — esperis forkuri. Sed jen — ses tataroj rajdegas, por bari la vojon. Sub li la ĉevalo estas bona, sed sub ili ankoraŭ pli bonaj, kaj iri baronte galopas. Li provis turni la ĉevalon, volis rajdi returnen, sed tro rapide kuras la ĉevalo, li ne povas ĝin haltigi — rekte al ili rapidas. Li vidas — proksimiĝas al li ruĝbarba tataro sur griza ĉevalo. La tataro akre krias, vidigas la dentojn, la pafilon pafpretigas.

— Ну, — думаетъ Жилинъ, — знаю, васъ, чертей: если живого возьмутъ, посадятъ въ яму, будутъ плетью пороть. Не дамся же живой…

— Nu, — pensas Ĵilin, — mi konas vin, diablojn: se vivantan vi prenas, vi metas en kavon, vipadas. Mi ne lasos min preni vivantan…

А Жилинъ, хоть не великъ ростомъ, да удалъ былъ. Выхватилъ шашку, пустилъ лошадь прямо на краснаго татарина, думаетъ: „Либо лошадью сомну, либо срублю шашкой“.

Ĵilin, kvankam ne grandkreska, sed brava estis. Li eltiris la sabron, galopigis la ĉevalon rekte al la ruĝbarba tataro, pensas: „Aŭ per ĉevalo mi faligos aŭ per sabro morthakos“.

Но лошадь Жилина до мѣста не доскакала, татары выстрѣлила по немъ сзади изъ ружей и попади въ лошадь. Ударилась лошадь о земь со всего маху, навалилась Жилину на ногу.

Je ĉevallongo ne ĝisrajdis Ĵilin, oni pafis al li de malantaŭe el la pafiloj kaj trafis la ĉevalon. Falegis la ĉevalo teren kaj alpremis la piedon de Ĵilin.

Хотѣлъ онъ подняться, а ужъ на немъ два татарина вонючіе сидятъ, крутятъ ему назадъ руки. Рванулся онъ, скинулъ съ себя татаръ, — да еще соскочили съ коней трое на него, начали бить по головѣ. Помутилось у него въ глазахъ и зашатался. Схватили его татары, сняли съ сѣделъ подпруги запасныя, закрутили ему руки за спину, завязали татарскимъ узломъ, поволокли къ сѣдлу. Шапку съ него сбили, сапоги стащили, все обшарили, деньги, часы вынули, платье все изорвали. Оглянулся Жилинъ на свою лошадь. Она, сердечная, какъ упала на бокъ, такъ и лежитъ, только бьется ногами, а до земли не достаетъ! Въ головѣ дыра, а изъ дыры такъ и свищетъ кровь черная, — на аршинъ кругомъ пыль смочила.

Volis li sin levi, sed sur li jam du tataroj malbonodoraj sidas, tordas al li la brakojn sur la dorson. Li streĉis la fortojn, forĵetis de si la tatarojn — sed ankoraŭ tri desaltas de la ĉevaloj, komencis bati lin sur la kapon per kolboj depafiloj. Malheliĝis liaj okuloj, kaj li ekŝanceliĝis! Kaptis lin la tataroj, formetis de la seloj iliajn ventrorimenojn rezervajn, postmetis liajn manojn sur la dorso, kunligis per tatara nodo, ektrenis al la selo. La ĉapon ili forbatis de li, la botojn fortiris, cie palpsercis, la monom, la poŝhorloĝon elprenis, la tutan vestaron disŝiris.Ekrigardis Ĵilin al sia ĉevalo. Gi, karulo, kiel falis flanken, tiel same ĉiam kuŝas, batas perpiedoj, sed la teron ne ektuŝas! En la kapo vidigas truo, kaj el la truo ŝprucegas sango nigra, je l’arŝino ĉirkaŭe la polvon malsekigis.

Одинъ татаринъ подошелъ къ лошади, сталъ сѣдло снимать. Она все бьется, — онъ вынулъ кинжалъ, прорѣзалъ ей глотку. Засвистѣло изъ горла, трепенулась — и паръ вонъ.

Unu tataro alpaŝis al la ĉevalo, komencis depreni la selon. Gi ĉiam piedbatas, — li eltiris ponardon, tratranĉis al ĝi la gorĝon. Ekfajfis el la gorĝo, la ĉevalo ektremis, — kaj la spiro plu ne estis.

Сняли татары сѣдло, сбрую. Сѣлъ татаринъ съ красной бородой на лошадь, а другіе посадили Жилина къ нему на сѣдло, а чтобы не упалъ притянули его ремнемъ за поясъ къ татарину и повезли въ горы.

Deprenis la tataroj la selon, la jungilaron. Sidiĝis la ruĝbarba tataro sur la ĉevalon kaj aliaj alsidigis Ĵilin post li sur la selon, kaj por ke li ne falu, forte alligis lin per rimeno al la zono de la tataro kaj rajdigis en la montojn.

Сидитъ Жилинъ за татариномъ, покачивается, тычется лицомъ въ вонючую татарскую спину. Только и видитъ предъ собою здоровенную татарскую спину, да шею жилистую, да бритый затылокъ изъ-подъ шапки синѣется. Голова у Жилина разбита, кровь запеклась надъ глазами. И нельзя ему ни поправиться на лошади, ни обтереть. Руки такъ закручены, что въ ключицѣ ломитъ.

Sidas Ĵilin post la tataro, balanciĝadas, puŝiĝas per la vizaĝo kontraŭ la malbonodoran tataran dorson. Li vidas antaŭ si nur fortikan tataran dorson kaj la kolon tendenplenan, kaj la razita nuko el sub la ĉapo bluaspektas. La kapo de Ĵilin estis vundita, la sango amasiĝis super la okuloj. Kaj li ne povas nek sin movi sur la ĉevalo, nek forviŝi. La brakoj estas tiel forte ligitaj, ke liaj klavikloj doloris.

Ѣхали они долго, съ горы на гору, переѣхали въ бродъ рѣку, выѣхали на дорогу и поѣхали лощиной.

Rajdadis ili longe de monto al monto, transrajdis vade la riveron, elrajdis sur la vojon kaj ekrajdis laŭ la valo.

Хотѣлъ Жилинъ примѣчать дорогу, куда его везутъ, — да глаза замазаны кровью, а повернуться нельзя.

Volis Ĵilin rigardi al la vojo, por scii, kien ili lin veturigas, sed la okuloj estas ŝmiritaj per sango, kaj sin turni li ne povas.

Стало смеркаться; переѣхали еще рѣчку, стали подниматься по каменной горѣ; запахло дымомъ, забрехали собаки, пріѣхали въ аулъ (татарская деревня). Послѣзали съ лошадей татары, собрались ребята татарскіе, окружили Жилина, пищатъ, радуются, стали камнями пулять въ него.

Krepuskiĝis; ili transrajdis ankoraŭ rivereton, ili suprenrajdis la ŝtonan monton; ili ekflaris fumon, ekbojis hundoj, ili venis aulon (tatara vilaĝo). Deiris de la ĉevaloj la tataroj, kunvenis la infanoj tataraj, saltas ĉirkaŭ Ĵilin, krietas, ĝojas, ĵetadas ŝtonojn kontraŭ li.

Татаринъ отогналъ ребятъ, снялъ Жилина съ лошади и кликнулъ работника. Пришелъ ногаецъ скуластый, въ одной рубахѣ. Рубаха оборванная, вся грудь голая. Приказалъ что-то ему татаринъ. Принесъ работникъ колодку: два чурбана дубовыхъ на желѣзныя кольца насажены, и въ одномъ кольцѣ пробойникъ и замокъ.

La tataro forpelis la infanojn, forprenis Ĵilin de la ĉevalo kaj krivokis laboriston. Venis nogao kun fortikaj vangostoj, sole en ĉemizo. La ĉemizo estis ŝirita, la tuta brusto estis nuda. Ordonis al li ion la tataro. Alportis la laboristo piedhaltilon: du ŝtipoj kverkaj, per feraj ringoj kunfiksitaj kaj en unu ringo ŝloskrampeto kaj seruro.

Развязали Жилину руки, надѣли колодку и повели въ сарай, толкнули его туда и заперли дверь.

Oni malligis la brakojn al Ĵilin, surmetis la piedhaltilon kaj irigis al stalo, enpuŝis lin tien kaj ŝlosis la pordon.

Жилинъ упалъ на навозъ. Полежалъ, ощупалъ въ темнотѣ, гдѣ помягче, и легъ.

Ĵilin falis sur la sterkon. Kuŝinte iom, li palpserĉis en la mallumo pli molan lokon kaj etendiĝis por dormi.

ІІ.

Почти всю ночь не спалъ Жилинъ. Ночи короткія были. Видитъ — въ щелкѣ свѣтиться стало. Всталъ Жилинъ, раскопалъ щелку побольше, сталъ смотрѣть.

Preskaŭ la tutan nokton ne dormis Ĵilin. La noktoj estis maliongaj. Li vidas — tra fendo eklumis. Leviĝis Ĵilin, pligrandigis grate la fendon, komencis rigardi.

Видна ему изъ щелки дорога — подъ гору идетъ, направо сакля татарская, два дерева подлѣ ней. Собака черная лежитъ на дорогѣ, коза съ козлятами ходитъ, хвостикомъ подергиваетъ. Видитъ — изъ-подъ горы идетъ татарка молоденькая, въ рубахѣ цвѣтной, распояской, въ штанахъ и сапогахъ; голова кафтаномъ покрыта, а на головѣ большой кувшинъ жестяной съ водой. Идетъ, въ спинѣ подрагиваетъ, перегибается, а за руку татарченка ведетъ бритаго, въ одной рубашкѣ. Прошла татарка въ саклю съ водой, вышелъ татаринъ вчерашній, съ красной бородкой, въ бешметѣ шелковомъ, на ремнѣ кинжалъ серебряный, въ башмакахъ, на босу ногу. Па головѣ шапка высокая, баранья, черная, назадъ заломлена. Вышелъ, протягивается, бородку красную самъ поглаживаетъ. Постоялъ, велѣлъ что-то работнику и пошелъ куда-то.

Li vidas tra la fendo vojon — ĝi malsupreniras la monton, dekstren staras saklo tatara, du arboj apud ĝi. Hundo nigra kuŝas sur la vojo, kaprino kun kapridoj promenas, per vosteto svingetas. Li vidas — el sub la monto iras tatarino juna, en ĉemizo helkolora, senzone, en pantalono kaj botoj; la kapo estas per kaftano kovrita, kaj sur la kapo — granda kruĉo lada kun akvo. Si iras, tremetante per la dorso, balanciĝas kaj per la mano kondukas razitan tatareton, vestitan sole per ĉemizo. Eniris la tatarino la saklon kun la akvo; eliris la tataro, hieraŭa, ruĝbarbeta, vestita per silka beŝmeto , zonita per rimeno kun arĝenta ponardo, en ŝuoj, metitaj sur la nudaj piedoj. La kapon kovras ĉapo alta, ŝaffela, nigra, metita postparte de la kapo. Li eliris, sian korpon restreĉas, ruĝan barbeton al si karesas. Li iom staris, ordonis ion al la laboristo kaj ekiris ien.

Проѣхали потомъ на лошадяхъ двое ребятъ къ водопою. У лошадей храпъ мокрый. Выбѣжали еще мальчишки бритые, въ однѣхъ рубашкахъ безъ портокъ, собрались кучкой, подошли къ сараю, взяли хворостинку и суютъ въ щелку. Жилинъ какъ ухнетъ на нихъ: закатились бѣжать прочь, — только колѣнки голыя блестятъ.

Alrajdis poste du infanoj al la ĉevala trinkejo. La ĉevalaj nazoj estas malsekaj. Elkuris ankoraŭ buboj razitaj, sole en ĉemizoj, sen iaj ajn pantalonoj, kunvenis amasete, ekiris al la stalo, prenis longan sekan branĉon kaj enŝovas en la fendon. Ĵilin ekkriis timige al ili; ili ekkuregis foren — nur la genuoj nudaj brilas.

А Жилину пить хочется, въ горлѣ пересохло, думаетъ: „Хоть бы пришли провѣдать“. Слышитъ — отпираютъ сарай. Пришелъ красный татаринъ, а съ нимъ другой поменьше ростомъ, черноватенькій. Глаза черные, свѣтлые, румяный бородка маленькая, подстрижена; лицо веселое, все смѣется. Одѣтъ черноватый еще лучше: бешметъ шелковый синій, галунчикомъ обшитъ. Кинжалъ на поясѣ большой, серебряный; башмачки красные сафьянные, тоже серебромъ обшиты. А на тонкихъ башмачкахъ другіе толстые башмаки. Шапка высокая, бѣлаго барашка.

Ĵilin soifas, la gorĝo tro sekiĝis, pensas: „Almenaŭ ili venu, por min vidi!“ Li aŭdas — oni malŝlosas la stalon. Venis ruĝbarba tataro, kaj kun li alia, de malpli alta kresko, nigreta. La okuloj estas nigraj, brilaj, la vangoj ruĝaj, la barbeto malgranda, tondita, la vizaĝo gaja, senĉese ridas. La nigretulo estas ankoraŭ pli riĉe vestita: beŝmeto silka blua, borderita per galoneto. La ponardo sur la zono estas granda, arĝenta; la ŝuetoj ruĝaj, marokenaj, ankaŭ per arĝento broditaj. Kaj sur la maldikaj ŝuetoj — aliaj ŝuoj, dikaj. La capo estas alta, el blanka ŝaffelo.

Красный татаринъ вошелъ, проговорилъ что-то, точно ругается, и сталъ, облокотился на притолку, кинжаломъ пошевеливаетъ, какъ волкъ изподлобья косится на Жилина. А черноватый — быстрый, живой, такъ весь на пружинахъ и ходитъ — подошелъ прямо къ Жилину, сѣлъ на корточки, оскаливается, потрепалъ его по плечу, что-то началъ часто по своему лопотать, глазами подмигиваетъ, языкомъ прищелкиваетъ, все приговариваетъ: „Корошо, урусъ! Корошо, урусъ!“

La ruĝbarba tataro eniris, murmuris ion, kvazaŭ insulte, kaj stariĝis; jenli sin apogis sur la pordan trabon, per la pona-do ludetas, laŭlupe, sulkfrunte kaj malice rigardas al Ĵilin. Kaj la nigretulo, rapidmova, vigla, kvazaŭ per risortoj movata, alpaŝis rekte al Ĵilin, kaŭriĝis, nudadente ridas, sur la ŝultro frapetas, komencis ion rapidege babili en sia patra lingvo, per la okuloj signas, per la lango klakas, ĉiam alparolas: „Koroŝò, urùs. Koroŝò, urùs!“.

Ничего не понялъ Жилинъ и говоритъ: „Пить, воды пить дайте“.

Nenion komprenis Ĵilin kaj diras: „Trinki akvon, trinki donu!“

Черный смѣется: „Корошъ урусъ“, все по-своему лопочетъ.

La nigretulo ridas. „Koroŝ urŭs“, kaj ĉiam sialingve babilas.

Жилинъ и губами и руками показалъ, чтобы пить ему дали.

Ĵilin per la lipoj kaj manoj montris, ke oni donu al li trinki.

Черный понялъ, засмѣялся, выглянулъ въ дверь, кликнулъ кого то: „Дина!“

La nigretulo komprenis, ekridis, elrigardis el la pordo, vokis iun: „Dina!“

Прибѣжала дѣвочка — тоненькая, худенькая, лѣтъ тринадцати и лицомъ на чернаго похожа. Видно, что дочь. Тоже глаза черные, свѣтлые, и лицомъ красивая. Одѣта въ длинную рубаху синюю, съ широкими рукавами и безъ пояса. На полахъ, на груди и на рукахъ оторочено краснымъ. На ногахъ штаны и башмачки, и на башмачкахъ, другіе, съ высокими каблуками; на шеѣ монисто, все изъ русскихъ полтинниковъ. Голова непокрытая, коса черная, и въ косѣ лента, а на лентѣ привѣшаны бляхи и рубль серебряный.

Alkuris knabineto — maldika, malgrasa, ĉirkaŭ dektrijara kaj kun la vizaĝo, simila al la nigretulo. Oni tuj vidas, ke ŝi estas lia filino. Kun la samaj nigraj, brilaj okuloj ŝi havis belan vizaĝon. Ŝi estis vestita per longa ĉemizo blua, kun larĝaj manikoj kaj sen zono. La baskoj, la br-sto kaj la manikoj estis ruĝe borderitaj. Ŝi havis pantalonon kaj ŝuetojn, kaj sur la ŝuetoj aliajn ŝuojn kun altaj kalkanumoj; sur la kolo — ĉirkaŭkolo, tuta el rusaj duonrubloj. La kapo estis nekovrita, la nigraj haroj plektitaj kun rubando kaj sur la rubando pendas metalaĵetoj kaj arĝenta rublo.

Велѣлъ ей что-то отецъ. Убѣжала и опять пришла, принесла кувшинчикъ жестяной. Подала воду, сама сѣла на корточки, вся изогнулась такъ, что плечи ниже колѣнъ ушли. Сидитъ, глаза раскрыла, глядитъ на Жилина, какъ онъ пьетъ, — какъ на звѣря дикаго.

La patro ordonis ion al ŝi. Ŝi forkuris kaj denove venis kun lada kruĉeto. Ŝi prezentis la akvon, mem kaŭriĝis, tuta sin fleksis tiel, ke la genuoj altiĝis super la ŝultroj. Ŝi sidas, la okulojn malfermis, rigardas al Ĵilin, kiel li trinkas, — kvazaŭ al besto sovaĝa.

Подалъ ей Жилинъ назадъ кувшинъ. Какъ она прыгнетъ прочь, какъ коза дикая! Даже отецъ засмѣялся. Послалъ ее еще куда-то. Она взяла кувшинъ, побѣжала, принесла хлѣба прѣснаго на дощечкѣ круглой, и опять сѣла, изогнулась, глазъ не спускаетъ — смотритъ.

Redonis al ŝi Ĵilin la kruĉon kaj ŝi subite saltis foren, kvazaŭ kaprino sovaĝa. Eĉ la patro ekridis. Sendis li ŝin ankoraŭ ien. Ŝi prenis la kruĉon, ekkuris, alportis senfermentan panon sur ronda tabuleto, kaj denove kaŭriĝis, fleksiĝis, la okulojn ne deturnas — rigardas.

Ушли татары, заперли опять дверь.

Foriris la tataroj; oni reŝlosis la pordon.

Погодя немного, приходитъ къ Жилину ногаецъ и говоритъ:

Iom poste venas al Ĵilin la nogao kaj diras:

— Айда, хозяинъ, айда!

— Ajda, mastro, ajda!

Тоже не знаетъ по-русски. Только понялъ Жилинъ, что велитъ итти куда-то.

Same ne scias ruse. Nur komprenis Ĵilin, ke li ordonis iri ien.

Пошелъ Жилинъ съ колодкой, хромаетъ, ступить нельзя, такъ и воротитъ ногу въ сторону. Вышелъ Жилинъ за ногайцемъ. Видитъ — деревня татарская, домовъ десять, и церковь ихняя, съ башенкой. У одного дома стоять три лошади въ сѣдлахъ. Мальчишки держатъ въ поводу. Выскочилъ изъ этого дома черноватый татаринъ, замахалъ рукой, чтобъ къ нему шелъ Жилинъ. Самъ смѣется, все говоритъ что-то по-своему, и ушелъ въ дверь. Пришелъ Жилинъ въ домъ. Горница хорошая, стѣны глиной гладко вымазаны. Къ передней стѣнѣ пуховики пестрые уложены, по бокамъ висятъ ковры дорогіе, на коврахъ ружья, пистолеты, шашки — все въ серебрѣ. Въ одной стѣнѣ печка маленькая, вровень съ поломъ. Полъ земляной, чистый какъ токъ, и весь передній уголъ устланъ войлоками; на войлокахъ ковры, а на коврахъ пуховые подушки. И на коврахъ, въ однихъ башмакахъ сидятъ татары черный, красный и трое гостей. За спинами у всѣхъ пуховыя подушки подложены, а передъ ними, на круглой дощечкѣ, блины просяные, и масло коровье распущено въ чашкѣ, и пиво татарское — буза, въ кувшинчикѣ. Ѣдятъ руками, и руки всѣ въ маслѣ.

Ekiris Ĵilin kun la piedhaltilo, — lamadas, apenaŭ paŝas: la piedo ĉiam deflankiĝas. Eliris Ĵilin post la nogao. Li vidas — vilaĝo tatara, pli-malpli dek domoj, kaj preĝejo ilia kun tureto. Ĉe unu domo staras tri ĉevaloj selitaj. Buboj tenas ilin per la kondukiloj. Elsaltis el tiu domo nigreta tataro, eksvingis per mano, por ke Ĵilin iru al li. La tataro ridas, ĉiam parolas ion sialingve kaj foriras en la pordon. Nun venas Ĵilin en la domon. La ĉambro estas bona, la muroj glate surŝmiritaj per argilo. Apud la antaŭa muro lanugaj kusenoj multkoloraj estas metitaj, la flankajn murojn pendkovras tapiŝoj multekostaj; sur la tapiŝoj estas fiksitaj pafiloj, pistoloj, sabroj — ĉio arĝentita. En unu muro troviĝasforno malgranda — samnivela kun la planko. La planko estas tera, pura, kiel draŝejo, kaj la tuta antaŭa angulo estas sternita per feltoj; sur la feltoj — tapiŝoj, kaj sur la tapiŝoj — lanugaj kusenoj. Sur la tapiŝoj sidas vestitaj sole per endomaj ŝuoj la tataroj, nigreta, ruĝbarba kaj tri gastoj. Post ĉies dorsoj lanugaj kusenoj estas metitaj kaj antaŭ ili, sur la ronda tabuleto, flanoj miliaj kaj butero, fandita en taso, kaj biero tatara „buzà“ en kruĉeto. Ili manĝas per la manoj, kaj la manoj estas plenŝmiritaj per butero.

Вскочилъ черный, велѣлъ посадить Жилина къ сторонѣ, не на коверъ, а на голый полъ; залѣзъ опять на коверъ, угощаетъ гостей блинами и бузой. Посадилъ работникъ Жилина на мѣсто, а самъ снялъ верхніе башмаки, поставилъ у дверей рядкомъ, гдѣ и другіе башмаки стояли, сѣлъ на войлокъ, поближе къ хозяевамъ: смотритъ, какъ они ѣдятъ, слюни утираетъ.

Eksaltis la nigretulo, ordonis sidigi Ĵilin flanken, ne sur la tapiŝon, sed sur la nudan plankon; li mem ree sidiĝis sur la tapiŝon, regalas la gastojn per flanoj kaj „buzà“. La laboristo sidigis Ĵilin sur sian lokon kaj mem formetis la superŝuojn, starigis ĉe la pordo apud aliaj ŝuoj, sidiĝis sur la felton, pli proksime al la mastroj, rigardas kiel ili manĝas, kaj la salivon forviŝas.

Поѣли татары блины, и пришла татарка въ рубахѣ такой же, какъ и дѣвка, и въ штанахъ; голова платкомъ покрыта. Унесла масло, блины, подала лоханку хорошую и кувшинъ съ узкимъ носкомъ. Стали мыть руки татары, потомъ сложили руки, сѣли ва колѣнки, подули во всѣ стороны и молитвы прочли. Поговорили по-своему. Потомъ одинъ изъ гостей татаръ повернулся къ Жилину, сталъ говорить по-русски.

Satmanĝis la tataroj flanojn; venis tatarino, vestita per ĉemizo, simila al la knabina, kaj per pantalono; la kapo estis kovrita per tuko. Si forportis la buteron, la flanojn, alportis kuveton bonan kaj kruĉon kun mallarĝa beko. Eklavis la manojn la tataroj, poste kunmetis la manojn, sidigis sin surgenue, blovis ĉiuflanken kaj diris preĝojn. Oni parolis en sia lingvo. Poste unu el la gastoj-tataroj sin turnis al ĵilin, ekparolis ruse.

— Тебя, — говоритъ, — взялъ Кази Мугамедъ, — самъ показываетъ на краснаго татарина, — и отдалъ тебя Абдулъ-Мурату, — показываетъ на черноватаго. — Абдулъ-Муратъ теперь твой хозяинъ.

— Cin, — li diras, kaptis Kazi-Muhamedo, — li montras per la manoj la ruĝbarban tataron, — Kazi-Muhamedo fordonis cin al Abdul-Murato, — kaj li montras la nigretan; — Abdul-Murato estas nun cia mastro.

Жилинъ молчитъ.

Ĵilin silentas.

Заговорилъ Абдулъ-Муратъ, и все показываетъ на Жилина, и смѣется, и приговариваетъ.

Ekparolis Abdul-Murato, kaj ĉiam montras al Ĵilin kaj ridas, kaj alparolas:

— Солдатъ, урусъ, корошо урусъ.

— Soldato, urùs, koroŝò urùs.

Переводчикъ говоритъ:

La interpretisto diras:

— Онъ тебѣ велитъ домой письмо писать чтобъ за тебя выкупъ прислали. Какъ пришлютъ деньги, онъ тебя выпуститъ.

— Li ordonas al ci skribi liejmen leteron, por ke oni sendu elaĉeton por ci. Tuj kiam oni sendos la monon, li cin liberigos.

Жилинъ подумалъ и говоритъ:

Ĵilin pripensis kaj diras:

— А много ли онъ хочетъ выкупа?

— Kaj kiom da mono li postulas, por liberigi?

Поговорили татары; переводчикъ и говоритъ:

Interparolis iom la tataroj, fine la interpretisto diras:

— Три тысячи монетъ.

— Tri mil rublojn.

— Нѣтъ, — говоритъ Жилинъ, — я этого заплатить не могу.

— Ne, — diris Ĵilin, — mi tion pagi ne povas.

Вскочилъ Абдулъ, началъ руками махать, что-то говорить Жилину, — все думаетъ, что онъ пойметъ. Перевелъ переводчикъ, говоритъ: „Сколько же ты дашь?“ Жилинъ, подумалъ и говоритъ: „500 рублей“. Тутъ татары заговорили часто, всѣ вдругъ. Началъ Абдулъ кричать на краснаго, залопоталъ такъ, что слюни изо рта брызжутъ.

Elsaltis Abdulo, komencis per la manoj svingi, ion parolas al Ĵilin, — ĉiam pensas, ke li komprenos. Tradukis la interpretisto, diras: „Kiom ci volas doni?“ Ĵilin pripensis kaj diris: „500 rublojn“. Tiam la tataroj ekparolis rapidege, ĉiuj kune. Komencis Abdulo krii kontrau la ruĝbarbulo, parolaĉas tiel, ke la salivo el la buŝo ŝprucas.

А красный только жмурится, да языкомъ пощелкиваетъ.

La ruĝbarbulo nur fermetas la okulojn kaj klakas per la lango.

Замолчали они, переводчикъ и говоритъ:

Eksilentis ili, kaj la interpretisto diras:

— Хозяину выкупу мало 500 рублей. Онъ самъ за тебя 200 рублей заплатилъ. Ему Кази-Мугамедъ былъ долженъ. Онъ тебя за долгъ взялъ. Три тысячи рублей, меньше нельзя отпустить. А не напишешь, въ яму посадятъ, наказывать будутъ плетью.

— Kvincent rubloj da elaĉeto ne sufiĉas al la mastro. Li mem por ci 200 rublojn pagis. Al li Kazi-Muhamedo ŝuldas. Li cin pro la ŝuldo prenis. Tri mil rublojn. Por malpli granda pago li ne povas liberigi. Se ci ne skribos — oni en la kavon metos, per skurĝo oni vipados.

„Эхъ“, — думаетъ Жилинъ, — „съ ними что робѣть, то хуже“. Вскочилъ на ноги и говоритъ:

„Eĥ“, pensas Ĵilin, „ju pli oni ilin timas, des pli malbone estas. Eksaltis li sur la piedojn kaj diras:

— А ты ему скажи, что если онъ меня пугать хочетъ, такъ ни копѣйки жъ не дамъ, да писать не стану. Не боялся, да и не буду бояться васъ.

— Kaj ci diru al li, ke se li min timigi volas, mi nek unu kopekon donos kaj ne skribos. Mi ne timis, kaj ne timos vin.

Пересказалъ переводчикъ, опять заговорили всѣ вдругъ. Долго лопотали; вскочилъ черный, подошелъ къ Жилину.

Transdiris la interpretisto, denove ĉiuj kune elparolis. Longe ili parolaĉis, nun ekkrias la nigretulo, alpaŝas al Ĵilin.

— Урусъ, — говоритъ, — джигитъ, джигитъ урусъ!

— Urùs, — li diras, — dĵigìt, dĵigìt urùs.

Джигитъ — по ихнему значитъ „молодецъ“. И самъ смѣется; сказалъ что-то переводчику, а переводчикъ говоритъ:

„Dĵigìt“ en ilia lingvo signifas „bravulo“. Kaj li mem ridas; li diris ion al la interpretisto, kaj la interpretisto diras:

— Тысячу рублей дай.

— Mil rublojn donu.

Жилинъ сталъ на своемъ:

Ĵilin obstinas:

— Больше 500 рублей не дамъ. А убьете, — ничего не возьмете.

— Pli ol kvincent rublojn mi ne donos kaj se vi min mortigos, — vi nenion ricevos.

Поговорили татары, послали куда-то работника, а сами то на Жилина, то на дверь поглядываютъ. Пришелъ работникъ, и идетъ за нимъ человѣкъ какой-то толстый, босякомъ и ободранный; на ногѣ тоже колодка.

Interparolis iom la tataroj, sendis ien la laboriston, kaj mem jen al Ĵilin, jen al la pordo rigardas. Venis la laboristo, kaj lin sekvas ia dikulo nudpieda kaj ĉifonvestita; sur lia piedo estas ankaŭ piedhaltilo.

Такъ и ахнулъ Жилинъ, — узналъ Костылина. И его поймали. Посадили ихъ рядомъ; стали они разсказывать другъ другу, а татары молчатъ, смотрятъ. Разсказалъ Жилинъ, какъ съ нимъ дѣло было. Костылинъ разсказалъ, что лошадь подъ нимъ стала, и ружье осѣклось, и что этотъ самый Абдулъ нагналъ его и взялъ.

Ekkriis Ĵilin pro la miro: li rekonis Kostilin’on. Ankaŭ lin oni kaptis. Oni sidigis ilin apude: ili komencis rakonti unu al la alia, kaj la tataroj silentas, rigardas. Rakontis Ĵilin, kio okazis al li; Kostilin rakontis, ke la ĉevalo haltis kaj la pafilo malobeis: la sama Abdulo atingis kaj kaptis lin.

Вскочилъ Абдулъ, показываетъ на Костылина, что-то говоритъ. Перевелъ переводчикъ, что они теперь оба одного хозяина, и кто прежде деньги дастъ, того прежде отпустятъ.

Abdulo eksaitis, montras al Kostilin, ion diras. Tradukis la interpretisto, ke ili ambaŭ nun al la sama mastro apartenas kaj kiu pli frue donos la monon, tiun oni pli frue liberigos.

— Вотъ, — говоритъ Жилину, — ты все серчаешь, а товарищъ твой смирный! Онъ написалъ письмо домой, пять тысячъ монетъ пришлютъ. Вотъ его и кормить будутъ хорошо, и обижать не будутъ.

— Jen, — diras li al Ĵilin, — ci ĉiam koleras, sed kamarado cia estas pacema. Li skribis leteron hejmen, oni sendos kvin mil rublojn. Tial oni lin bone nutros kaj ne ofendos.

Жилинъ и говоритъ:

Ĵilin diras:

— Товарищъ какъ хочетъ; онъ, можетъ, богатъ, а я не богатъ. Я, — говоритъ, — какъ сказалъ, такъ и будетъ. Хотите — убивайте, пользы вамъ не будетъ, а больше 500 рублей не напишу.

— Faru la kamarado, kiel li volas; li, verŝajne, estas riĉa, mi — ne. Kiel mi diris, tiel estos. Se vi volas, mortigu, profiton vi ne ricevos, kaj pli ol 500 rublojn, mi ne skribos.

Помолчали. Вдругъ, какъ вскочилъ Абдулъ, досталъ сундучекъ, вынулъ перо, бумаги лоскутъ и чернила, сунулъ Жилину, хлопнулъ по плечу, показываетъ: „пиши“. Согласился на 500 рублей.

Ili iom silentis. Subite eksaltas Abdulo, prenas kofreton, eltiras plumon, pecon da papero kaj inkon, donas al Ĵilin, ekfrapas sur la ŝultro, faras signojn „skribu“. Li konsentis por 500 rubloj.

— Погоди еще, — говоритъ Жилинъ переводчику, — скажи ты ему, чтобъ онъ насъ кормилъ хорошо, одѣлъ, обулъ какъ слѣдуетъ, чтобъ держалъ вмѣстѣ, — намъ веселѣй будетъ, и чтобы колодку снялъ.

— Atendu iom, — diras Ĵilin al la interpretisto. — Diru al li, ke li nin bone nutru, donu decajn vestojn, piedvestojn kaj lasu nin vivi kune, — ni sentos nin pli gaje, ankaŭ la piedhaltilon li forigu.

Самъ смотритъ на хозяина и смѣется. Смѣется и хозяинъ; выслушалъ и говоритъ:

Ĵilin rigardas al la mastro kaj ridas. Ridas ankaŭ la mastro; li aŭdas kaj diras:

— Одежду самую лучшую дамъ: и черкеску, и сапоги, — хоть жениться. Кормить буду, какъ князей. А коли хотятъ жить вмѣстѣ — пускай живутъ въ сараѣ. А колодку нельзя снять — уйдутъ. На ночь только снимать буду.

— Mi donos plej bonajn vestojn kaj la surtuton ĉerkesan, kaj la botojn: edziĝi en ili vi povas. Mi nutros vin, kvazaŭ princojn, kaj se vi volas vivi kune — vivu ambaŭ en la stalo. Sed la piedhaltilon oni ne povas forigi — ili forkuros. Por la nokto sole mi formetos.

Подскочилъ, треплетъ по плечу: „твоя хорошъ, писалъ — моя хорошъ!“

Alsaltis la mastro, frapetas sur la ŝultro: „Cia — bona, skribis, — mia bona“

Написалъ Жилинъ письмо. Отвели Жилина съ Костылинымъ въ сарай, принесли имъ соломы кукурузной, воды въ кувшинѣ, хлѣба, двѣ черкески старыя, сапоги истрепанные, солдатскіе. Видно — съ убитыхъ солдатъ стащили. На ночь сняли съ нихъ колодки и заперли въ сарай.

Skribis Ĵilin la leteron. Oni forkpndukis Ĵilin’on kaj Kostilin’on en la stalon, oni alportis al ili pajlon maizan, akvon en kruĉo, panon, du malnovajn surtutojn ĉerkesajn, botojn eluzitajn, soldatajn. Kredeble, la botojn oni fortiris de la mortigitaj soldatoj. Por la nokto oni fortiris de ili la piedhaltilojn kaj enŝlosis en la stalon.

ІІІ.

Жилъ такъ Жилинъ съ товарищемъ мѣсяцъ цѣлый. Хозяинъ все смѣется: — „Твоя, Иванъ, хорошъ, — моя, Абдулъ, хорошъ“. А кормилъ плохо, — только и давалъ, что хлѣбъ прѣсный, изъ просяной муки, лѣпешками печеный, а то вовсе тѣсто непеченое.

Vivis tiel Ĵilin kun la kamarado tutan monaton. La mastro ĉiam ridas: „Cia, Ivano, bona, — mia, Abdulo, bona“. Sed nutris li malbone, donis nur nefermentitan panon el la milia faruno, bakita pastele, kaj iafoje eĉ paston nebakitan.

Костылинъ еще разъ писалъ домой, все ждалъ присылки денегъ и скучалъ. По цѣлымъ днямъ сидитъ въ сараѣ и считаетъ дни, когда письмо придетъ, или спитъ. А Жилинъ думаетъ: „Гдѣ матери столько денегъ взять, за меня заплатить? И то она тѣмъ больше жила, что я посылалъ ей. Если ей 500 рублей собрать, надо разориться въ конецъ. Богъ дасть — я самъ выберусь“.

Kostilin refoje skribis hejmen, ĉiam atendis la sendon de la mono kaj enuis. Tutajn tagojn li sidas en la stalo kaj kalkulas la tagojn, kiam venos la letero, aŭ dormas. Sed Ĵilin pensas: „Kie la patrino prenos tiom da mono, por min elaĉeti? Ŝi ja vivis ĉefe per tio, kion mi sendis al ŝi. Fordoninte 500 rublojn, ŝi plene senhaviĝos. Dio helpos — mi mem min liberigos“.

А самъ ходитъ по аулу, насвистываетъ, а то сидитъ, что-нибудь рукодѣльничаетъ: или изъ глины куколъ лѣпитъ, или плететъ плетенки изъ прутьевъ. А Жилинъ на всякое рукодѣлье мастеръ былъ.

Kaj li marŝadas tra la aulo, fajfante, aŭ sidas, ion laboras per manoj: jen el argilo pupojn skulptas, jen el vergoj korbojn plektas. Ĵilin por ĉiu afero estis lerta.

Слѣпилъ онъ разъ куклу съ носомъ, съ руками, съ ногами и въ татарской рубахѣ, и поставилъ куклу на крышу.

Li skulptis foje pupon, kun nazo, kun manoj, kun piedoj kaj en tatara ĉemizo, kaj metis la pupon sur la tegmenton.

Пошли татары за водой. Хозяйская дочь, Дина, увидала куклу позвала татарокъ. Составили кувшины, смотрятъ, смѣются. Жилинъ снялъ куклу, подаетъ имъ. Онѣ смѣются, а не смѣютъ взять. Оставилъ онъ куклу, ушелъ въ сарай и смотритъ, что будетъ. Подбѣжала Дина, оглянулась, схватила куклу и убѣжала.

Ekiris la tataroj, por preni akvon. La mastra filino, Dina, ekvidis la pupon, vokis la tatarinojn. Ili demetis la kruĉojn, rigardas, ridas. Ĵilin deprenis la pupon, prezentas al ili. Ili ridas, sed ne kuraĝas preni. Lasis li la pupon, foriris la stalon kaj rigardas, kio okazos. Alkuris Dina, ĉirkaŭrigardis, kaptis la pupon kaj forkuris.

На утро смотритъ: на зорькѣ Дина вышла на порогъ съ куклой. А куклу ужъ лоскутьями красными убрала и качаетъ, какъ ребенка, сама по-своему прибаюкиваетъ. Вышла старуха, забранилась на нее, выхватила куклу, разбила ее, услала куда-то Дину на работу.

Matene li rigardas: ĉe la tagiĝo Dina eliris sur la sojlon kun la pupo. Kaj la pupon ŝi jam per ruĝaj ŝtofpecetoj omamis kaj luladas ĝin, kvazaŭ infaneton, alkantante en sia lingvo. Eliris la maljunulino, kolere kriis al ŝi, forprenis la pupon, disrompis ĝin, forsendis Dina’n ien por labori.

Сдѣлалъ Жилинъ другую куклу, еще лучше, — отдалъ Динѣ. Принесла разъ Дина кувшинчикъ, поставила, сѣла и смотритъ на него; сама смѣется показываетъ на кувшинъ.

Faris Ĵilin alian pupon, ankoraŭ pli bonan, donis al Dina. Alportis foje Dina kruĉeton, metis antaŭ li, sidiĝis kaj rigardas al ĝi; ŝi mem ridas, gestmontras la kruĉon.

„Чего она радуется?“ думаетъ Жилинъ. Взялъ кувшинъ, сталъ пить. Думалъ вода, а тамъ молоко; выпилъ онъ молоко. „Хорошо“, — говоритъ. Какъ взрадуется Дина!

„Pri kio ŝi ĝojas?“ pensas Ĵilin. Prenis la kruĉon, ektrinkis. Li pensis, ke tie estas akvo, sed jen — trinkas lakton. Eltrinkis li la lakton, „bone“ diras. Kiom ekĝojis Dina!

— Хорошо, Иванъ, хорошо! — и вскочила, забила въ ладоши, вырвала кувшинчикъ и убѣжала.

— Bone, Ivano, bone! — ŝi eksaltis, brubatis la manojn, kaptis la kruĉeton kaj forkuris.

И съ тѣхъ поръ стала она ему каждый день, крадучи, молоко носить. А то дѣлаютъ татары изъ козьяго молока лѣпешки сырныя и сушатъ ихъ на крышахъ, — такъ она эти лѣпешки ему тайкомъ принашивала. А то, разъ рѣзалъ хозяинъ барана, — такъ она ему кусокъ баранины принесла въ рукавѣ. Броситъ и убѣжитъ.

De tiam ĉiutage ŝi komencis kaŝe porti al li lakton. Iafoje faras la tataroj el la kaprina lakto pastelojn fromaĝajn kaj sekigas ilin sur la tegmentoj: tiujn pastelojn ŝi alli sekrete alportadis. Foje buĉis la mastro ŝafon, — ŝi al li pecon da ŝafaĵo en la maniko alportis. Ŝi ĵetas la donacon kaj tuj forkuras.

Была разъ гроза сильная, и дождь часъ цѣлый какъ изъ ведра лилъ. И помутились всѣ рѣчки. Гдѣ бродъ былъ, тамъ на три аршина вода пошла, камни ворочаетъ. Повсюду ручьи текутъ, гулъ стоитъ по горамъ. Вотъ какъ прошла гроза, вездѣ по деревнѣ ручьи бѣгутъ. Жилинъ выпросилъ у хозяина ножикъ, вырѣзалъ валикъ, дощечки, колесо оперилъ, а къ колесу, на двухъ концахъ, куколъ придѣлалъ.

Estis foje fulmotondro fortega, kaj pluvis la tutan horon torente. Ĉiuj riveretoj malheliĝis. Kie vadejo estis, — tie je klafto alta akvo kuras, ŝtonojn ruligas. Ĉie rivereto fluas, akvobruado resonas sur la montoj. Tuj kiam la fulmotondro pasis, — ĉie tra lavilaĝo riveretoj kuras. Ĵilin - elpetis de la mastro tranĉilon, eltranĉis cilindreton, tabuletojn, kunmetis radon, kaj al la rado de duflanke pupojn alfiksis.

Принесли ему дѣвочки лоскутковъ,— одѣлъ онъ куколъ: одна — мужикъ, другая — баба; утвердилъ ихъ, поставилъ колесо на ручей. Колесо вертится, а куколки прыгаютъ.

Alportis al li la knabinetoj ŝtofpecetojn, li vestis pupojn: unu — vilaĝano, alia — vilaĝanino, fiksis ilin sur la rado kaj metis ĝin en la rivereton. La rado turniĝas, kaj la pupoj saltas.

Собралась вся деревня: мальчишки, дѣвчонки, бабы и татары пришли, языкомъ щелкаютъ:

Kolektiĝis la tuta vilaĝo: buboj, bubinoj, virinoj kaj viroj tataraj venis, per la lango klakas:

— Ай, урусъ! Ай, Иванъ!

— Aj, urùs! Aj, Ivano!

Были у Абдула часы русскіе сломанные. Позвалъ онъ Жилина, показываетъ, языкомъ щелкаетъ. Жилинъ говоритъ: „Давай починю“.

Havis Abdulo horloĝeton rusan rompitan. Vokis li Ĵilin’on, gestmontras, per ango klakas. Ĵilin diras: „Lasu min ripari“.

Взялъ разобралъ ножичкомъ, разложилъ; опять сладилъ, отдалъ. Идутъ часы.

Li prenis la horloĝeton, dispartigis ĝin per tranĉileto, dismetis la partojn, denove kunmetis ilin, redonis la horloĝeton, ĝi denove funkcias.

Обрадовался хозяинъ, принесъ ему бешметъ свой старый, весь въ лохмотьяхъ, подарилъ. Нечего дѣлать, взялъ, и то годится покрыться ночью.

Ekĝojis la mastro. Li alportis al li beŝmeton sian malnovan, ĉifonitan, donacis. Kion fari, li prenis: almenaŭ taŭgos sin kovri dum la nokto.

Съ тѣхъ поръ прошла про Жилина слава, что онъ мастеръ. Стали къ нему изъ дальнихъ деревень приѣзжать: кто замокъ на ружье или пистолетъ починить принесетъ, кто часы. Привезъ ему хозяинъ снасть: и щипчики, буравчики и подпилочекъ.

De tiam disvastiĝis pri Ĵilin la famo, ke li estas lertulo. Oni komencis alveturi al li el malproksimaj vilaĝoj: jen iu alportas perkutilon de pafilo aŭ pistolo por ripari, jen alia venas kun difektita horloĝeto. Alrajdigis al li la mastro la ilaron: pinĉetojn, teniletojn, boriletojn kaj fajfileton.

Сталъ Жилинъ немножко понимать по-ихнему. И которые татары привыкли къ нему, — когда нужно, кличутъ: „Иванъ, Иванъ!“ а которые все, какъ на звѣря, косятся.

Komencis Ĵilin iomete kompreni ilian lingvon. Kaj la tataroj, kutimintaj al li, en okazo de bezono vokas: „Ivano, Ivano!“ Aliaj, male, ĉiam kvazaŭ al sovaĝa besto senkonfide rigardas.

Красный татаринъ не любилъ Жилина. Какъ увидитъ, нахмурится и прочь отвернется. Либо обругаетъ. Былъ еще у нихъ старикъ. Жилъ онъ не въ аулѣ, а приходилъ изъ-подъ горы. Видалъ его Жилинъ только, когда онъ въ мечеть приходилъ Богу молиться. Онъ былъ ростомъ маленькій, на шапкѣ у него бѣлое полотенце обмотано, бородка и усы подстрижены, — бѣлые какъ пухъ, а лицо сморщенное и красное, какъ кирпичъ. Носъ крючкомъ, какъ у ястреба, а глаза сѣрые, злые, и зубовъ нѣтъ — только два клыка. Идетъ, бывало, въ чалмѣ своей, костылемъ подпирается, какъ волкъ озирается. Какъ увидитъ Жилина, такъ и захрипитъ и отвернется.

La ruĝvizaĝa tataro ne amis Ĵilin’on. Kiam li lin ekvidas, li sulkigas la frunton kaj sin deturnas, aŭ insultas. Ili havis ankoraŭ maljunulon. Vivis li ne en la aulo, sed venis el sub la monto. Vidis lin Ĵilin nur tiam, kiam li en la moskeon venis, por preĝi Dion. Li estis de malgranda kresko, lia ĉapo estis per blanka tuko ĉirkaŭvolvita, la barbeto kaj lipharoj — tonditaj, blankaj, kvazaŭ cigna lanugo, la vizaĝo sulkita kaj ruĝa, kiel briko. Lia nazo estis hokforma, kiel ĉe akcipitro, la okuloj — grizaj, kruelaj, kaj dentojn li ne havas, nur du kojnaj restas. Jen li iras kun sia turbano sur la kapo, sin apogante sur lambastonon, kaj ĉirkaŭrigardante, kvazaŭ lupo. Ekvidinte Ĵilin’on, li tuj ekstertoras kaj sin deturnas.

Пошелъ разъ Жилинъ подъ гору — посмотрѣть, гдѣ живетъ старикъ. Сошелъ по дорожкѣ, видитъ — садикъ, ограда каменная: изъ-за ограды — черешни, шептала́ и избушка съ плоскою крышей. Подошелъ онъ поближе; видитъ — ульи стоятъ плетеные изъ соломы, и пчелы летаютъ, гудятъ. И старикъ стоитъ на колѣночкахъ, что-то хлопочетъ у улья. Поднялся Жилинъ повыше посмотрѣть и загремѣлъ колодкой. Старикъ оглянулся — какъ взвизгнетъ, выхватилъ изъ-за пояса пистолетъ, въ Жилина выпалилъ. Чуть успѣлъ онъ за камень притулиться.

Ekiris foje Ĵilin malsupren de la monto, por rigardi, kie loĝas la maljunulo. Venis suben laŭ vojeto, vidas ĝardenon, ĉirkaŭitan de ŝtona baraĵo: el post la baraĵo montriĝis meriz-abrikot-arbetoj kaj kabaneto kun plata tegmento. Alpaŝis li tute proksime, vidas — abelkorboj, plektitaj el pajlo; la abeloj flugadas, zumadas, kaj la maljunulo staras surgenue, pri io klopodas ĉe abelkorbo. Grimpis Ĵilin pli alten, por rigardi, kaj ekbruigis la piedhaltilon. La maljunulo postrigardis — akre ekkriis, eltiris el sub la zono pistolon, pafis al Ĵilin. Apenaŭ li havis tempon sin kaŝi post ŝtono.

Пришелъ старикъ хозяину жаловаться. Позвалъ хозяинъ Жилина, самъ смѣется и спрашиваетъ:

Venis la maljunulo plendi al la mastro. Alvokis la mastro Ĵilin’on, mem ridas kaj demandas:

— Зачѣмъ ты къ старику ходилъ?

— Kial ci al la maljunulo iris?

— Я, — говоритъ, — ему худого не дѣлалъ. Я хотѣлъ посмотрѣть, какъ онъ живетъ.

— Mi, — diras Ĵilin, — malbonon al li ne faris. Mi volis rigardi, kiel li vivas.

Передалъ хозяинъ. А старикъ злится, шипитъ, что-то лопочетъ, клыки свои выставилъ, махаетъ руками на Жилина.

La mastro rediris la respondon al la maljunulo. Sed la maljunulo koleras, sibladas, ion murmuras, vidigas siajn kojnajn dentojn, svingas per la manoj al Ĵilin.

Жилинъ не понялъ всего, — но понялъ, что старикъ велитъ хозяину убить русскихъ, а не держать въ аулѣ. Ушелъ старикъ.

Ĵilin ne komprenis ĉion, — sed komprenis, ke la maljunulo ordonas al la mastro mortigi la rusojn, sed ne teni en la aulo. Foriris la maljunulo.

Сталъ Жилинъ спрашивать хозяина, что это за старикъ. Хозяинъ и говоритъ:

Demandas ĵilin la mastron. kiu estas tiu maljunulo. La mastro diras:

— Это большой человѣкъ! Онъ первый джигитъ былъ, онъ много русскихъ побилъ, богатый былъ. У него было три жены и восемь сыновей. Всѣ жили въ одной деревнѣ. Пришли русскіе, разорили деревню и семь сыновей убили. Одинъ сынъ остался и передался русскимъ. Старикъ поѣхалъ и самъ передался русскимъ. Пожилъ у нихъ три мѣсяца, нашелъ тамъ своего сына, самъ убилъ его и бѣжалъ. Съ тѣхъ поръ онъ бросилъ воевать, пошелъ въ Мекку Богу молиться. Отъ этого у него чалма. Кто въ Меккѣ былъ, тотъ называется хаджи и чалму надѣваетъ. Не любитъ онъ вашего брата. Онъ велитъ тебя убить, да мнѣ нельзя убить, — я за тебя деньги заплатилъ, да я тебя, Иванъ, полюбилъ; я тебя не то, что убить, я бы тебя и выпускать не сталъ, кабы слова не далъ. — Смѣется, самъ приговариваетъ по-русски: „Твоя, Иванъ, хорошъ, — моя, Абдулъ, хорошъ!“

— Ĝi estas granda homo! Li estis la plej brava „dĵigito“, li multe da rusoj mortigis, riĉa estis. Li havis tri edzinojn kaj ok filojn. Ĉiuj loĝis en la sama vilaĝo. Venis la rusoj, ruinigis la vilaĝon kaj sep filojn mortigis. Unu filo restis kaj sin fordonis al la rusoj. La maljunulo ekrajdis kaj mem sin fordonis al la rusoj. Vivinte ĉe ili tri monatojn, li trovis tie sian filon, mem mortigis lin kaj forkuris. De tiam li ĉesis militi, iris al Mekko, por preĝi Dion. Pro tio li portas turbanon. Kiu Mekkon vizitis, tiu nomiĝas hadĵio kaj surmetas turbanon. Ne toleras li viajn similulojn. Li ordonas cin mortigi, sed mi ne povas mortigi, — mi pagis por ci monon kaj mi cin ekamis, Ivano; mi ne nur cin ne mortigus, sed eĉ ne lasus cin promeni, se mi ne estus promesinta. Li ridas kaj aldiras ruse: „Cia, Ivano, bona, mia, Abdulo, bona“.

ІѴ.

Прожилъ Жилинъ такъ мѣсяцъ. Днемъ ходитъ по аулу или рукодѣльничаетъ, а какъ ночь придетъ, затихнетъ въ аулѣ, такъ онъ у себя въ сараѣ копаетъ. Трудно было копать отъ камней, да онъ подпилкомъ камни теръ, и прокопалъ онъ подъ стѣной дыру, что въ пору пролѣзть. „Только бы, — думаетъ, — мнѣ мѣсто хорошенько узнать, въ какую сторону итти. Да не сказываютъ никто татары“.

Travivis Ĵilin tiamaniere monaton. Tage li promenas tra la aulo aŭ manlaboras, sed nokte, kiam ĉio silentiĝas en la aulo, li fosadas ĉe si en la stalo. Malfacile estis fosi pro la ŝtonoj, sed li per la fajlilo la ŝtonojn skrapadis, kaj elfosis sub la muro truon, por ke li povu elrampi. „Se mi nur povus bone ekscii, kiaflanken iri. Sed neniu el la tataroj tion diras“.

Вотъ онъ выбралъ время, какъ хозяинъ уѣхалъ; пошелъ послѣ обѣда за аулъ, на гору, — хотѣлъ оттуда мѣсто посмотрѣть. А когда хозяинъ уѣзжалъ, онъ приказалъ малому за Жилинымъ ходить, съ глазъ его не спускать. Бѣжитъ малый за Жилинымъ, кричитъ:

Jen li elektis la tempon, kiam la mastro estis forrajdinta, — ekiris posttagmeze tra la aulo sur la monton, — volis de tie ĉirkaŭrigardi la lokon. Sed kiam la mastro estis forrajdinta, li ordonis al sia filo sekvi Ĵilin’on, ne deturni de li la okulojn. Kuras la knabo post Ĵilin, krias:

— Не ходи! Отецъ не велѣлъ. Сейчасъ народъ позову!

— Ne iru! La patro ne permesis. Tuj mi la najbarojn vokos.

Сталъ его Жилинъ уговаривать.

Provis Ĵilin lin konvinki.

— Я, — говоритъ — далеко не уйду, только на ту гору поднимусь. Пойдемъ со мной; я съ колодкой не убѣгу, я тебѣ завтра лукъ сдѣлаю и стрѣлы.

— Mi, — li diras, — malproksimen ne foriros, nur sur tiun monton supreniros. Iru kun mi, kun la piedhaltilo mi ne forkuros, morgaŭ mi faros por ci pafarkon kaj sagojn.

Уговорилъ малаго, пошли. Смотрѣть на гору — не далеко, а съ колодкой трудно; шелъ шелъ, насилу взобрался. Сѣлъ Жилинъ, сталъ мѣсто разглядывать. На полдни, за сарай лощина, табунъ ходитъ, и аулъ другой въ низочкѣ видѣнъ. Отъ аула другая гора — еще круче; а за той горой еще горы — все выше и выше поднимаются. А выше всѣхъ, — бѣлыя, какъ сахаръ, горы стоять подъ снѣгомъ. И одна снѣговая гора выше другихъ шапкой стоитъ. На восходъ и на закатъ — все такія же горы: кое-гдѣ аулы дымятся въ ущельяхъ. „Ну, — думаетъ: — это все ихняя сторона“. Сталъ смотрѣть въ русскую сторону, подъ ногами рѣчка, аулъ свой, садики кругомъ. На рѣчкѣ, какъ куклы маленькія, видно, бабы сидятъ, полоскаютъ. За ауломъ, пониже, гора, и черезъ нее еще двѣ горы, по нимъ лѣсъ; а промежъ двухъ горъ синѣется ровное мѣсто, а на ровномъ мѣстѣ, далеко-далеко, точно дымъ стелется. Сталъ Жилинъ вспоминать, когда онъ въ крѣпости дома жилъ, гдѣ солнце всходило и гдѣ заходило. Видитъ — тамъ точно, въ этой долинѣ должна быть наша крѣпость. Туда, промежъ этихъ двухъ горъ, и бѣжать надо.

Li konvinkis la knabon, — ili ekiris. Se oni rigardas al la monto, ŝajnas, ke ĝia supro ne estas malproksime, sed kun la piedhaltilo oni ne facile marŝas. Ĵilin iris, iris, apenaŭ li atingis la supron. Sidiĝis Ĵilin, komencis la lokon atente rigardi. Suden, post la stalo — valo, ĉevalaro sin paŝtas, kaj aulo alia tute malsupre vidiĝas. De tiu aulo leviĝas alia monto, ankoraŭ pli kruta, kaj post tiu monto — ankoraŭ monto. Inter la montoj arbaro bluaspektas, kaj post la arbaro — denove montoj, ĉiam pli kaj pli altaj. Kaj super ĉio staras neĝkovritaj montoj blankaj, kvazaŭ sukero. Kaj unu neĝa monto, kvazaŭ ĉapo, altiĝas super aliaj. Orienten kaj okcidenten — ĉiam la samaj montoj. Jen tie, jen ĉi tie fumo de auloj montriĝas en la intermontoj. „Nu, li pensas, ĉio tio estas la tatara lando“. Kaj li rigardas al la rusa flanko, malsupre vidas rivereton, la aulon, kie li loĝas, ĝardenetojn ĉirkaŭe. Sur la rivereto, kvazaŭ pupoj malgrandaj, kredeble, virinoj sidas, tolaĵon finlavas. Post la aulo staras monto pli malalta, kaj trans ĝi ankoraŭ du montoj; sur ili — arbaro, kaj inter du montoj bluaspektas ebena loko, kaj sur la ebena loko, fore-fore, kvazaŭ fumo sterniĝas. Provis Ĵilin rememori, de kie la suno suriris kaj kien subiris, kiam li hejme en la fortikaĵo loĝis. Li certiĝas, — precize en tiu valo estas la rusa fortikaĵo. Tien, inter la du montoj, li devas forkuri.

Стало солнышко закатываться. Стали снѣговыя горы изъ бѣлыхъ алыя; въ черныхъ горахъ потемнѣло; изъ лощинъ паръ поднялся, а самая та долина, гдѣ крѣпость наша должна быть, какъ въ огнѣ загорѣлась отъ заката. Сталъ Жилинъ вглядываться, маячить что-то въ долинѣ, точно дымъ изъ трубы. И такъ думается ему, что это — самая крѣпость русская.

Komencis la suno subiri. La neĝaj montoj fariĝis sangeruĝaj; la nigraj montoj pli malheliĝis; el la intermontoj nebulo leviĝis, kaj la valo mem, kie, laŭsupoze, la rusa fortikaĵo estis, kvazaŭ ekflamiĝis pro la sunsubiro. Nun rigardas Ĵilin atente — turniĝas io en la valo, kvazaŭ fumo el la kamentuboj. Kaj li pensas, ke ĝi estas la rusa fortikaĵo.

Ужъ поздно стало. Слышно — мулла прокричалъ. Стадо гонятъ — коровы ревутъ. Малый все зоветъ: „пойдемъ“, а Жилину и уходить не хочется.

Jam malfruiĝis. Oni aŭdas — la mulla’o (tatara pastro) ekkriis. Oni pelas hejmen la brutaron, la bovinoj blekas. La knabo ĉiam vokas: „Ni iru“, sed Ĵilin tute ne deziras foriri.

Вернулись они домой.

Revenis ili hejmen.

„Ну, — думаетъ Жилинъ, — теперь мѣсто знаю; надо бѣжать“.

„Nu, — pensas Ĵilin, — mi nun konas la lokon; oni devas forkuri“.

Хотѣлъ онъ бѣжать въ ту же ночь. Ночи были темныя, ущербъ мѣсяца. На бѣду — къ вечеру вернулись татары. Бывало, пріѣзжаютъ они — гонятъ съ собою скотину и пріѣзжаютъ веселые. А на этотъ разъ ничего не пригнали, а привезли на сѣдлѣ своего убитаго татарина, брата рыжаго. Пріѣхали сердитые, собрались всѣ хоронить. Вышелъ и Жилинъ посмотрѣть. Завернули мертваго въ полотно, безъ гроба, вынесли подъ чинары за деревню, положили на травку. Пришелъ мулла, собрались старики, полотенцами повязали шапки, разулись, сѣли рядомъ на пятки передъ мертвымъ.

Volis li forkuri tiun saman nokton. La noktoj estis mallumaj, la luno — malkreskanta. Malfeliĉe vespere revenis la tataroj. Ordinare, alrajdante ili kunpelas la brutaron kaj alrajdas gajaj. Sed tiun ĉi fojon ili nenion alpelis kaj alrajdigis sur selo sian mortigitan tataron, fraton de la ruĝbarbulo. Alrajdis koleraj, kolektiĝis ĉiuj, por enterigi. Eliris ankaŭ Ĵilin, por rigardi. Oni envolvis la mortinton en pecon da tolaĵo, sen ĉerko, elportis sub la platanojn ekster la vilaĝon, metis sur la herbon. Venis la mullao, kunvenis la maljunuloj, per tukoj ĉirkaŭligis la ĉapojn, demetis siajn ŝuojn, kaŭriĝis unu apud la alia kontraŭ la mortinto.

Спереди мулла, сзади три старика въ чалмахъ рядкомъ, а сзади нихъ еще татары. Сѣли, потупились и молчать. Долго молчали. Поднялъ голову мулла и говоритъ:

Antaŭe — la mullao, malantaŭe — tri maljunuloj en turbanoj unu apud la alia, kaj ankoraŭ pli malantaŭe — la tataroj. Ili sidiĝis, klinis la kapojn kaj silentas. Longe silentis. Levis la kapon la mullao kaj diras:

— Алла! (значить Богъ). — Сказалъ это одно слово, и опять потупились и долго молчали; сидятъ — не шевелятся. Опять поднялъ голову мулла.

— Alla! (signifas Dio). — Li diris nur tiun solan vorton, kaj denove ili klinis la kapojn kaj longe silentis; ili sidas, — ne moviĝetas. Ree levis la kapon la mullao.

— Алла! — и всѣ проговорили „Алла!“ — и опять замолчали. Мертвый лежитъ на травѣ, не шелохнется, и они сидятъ, какъ мертвые. Не шевельнется ни одинъ. Только слышно, на чинарѣ листочки отъ вѣтерка поворачиваются. Потомъ прочелъ мулла молитву, всѣ встали, подняли мертваго на руки, понесли. Принесли къ ямѣ. Яма вырыта не простая, а подкопана подъ землю, какъ подвалъ. Взяли мертваго подъ подмышки да подъ лытки, перегнули, спустили полегонечку, подсунули сидьмя подъ землю, заправили ему руки на животъ…

— Alla! — kaj ĉiuj elparolis: „Alla“ kaj denove eksilentis. La mortinto kuŝas sur la herbo, ne skuiĝetas, kaj ili sidas kvazaŭ mortintoj. Nek unu moviĝetas. Oni aŭdas sole, kiel la folietoj de la platano bruetas. Poste diris mullao preĝon, ĉiuj stariĝis, levis la mortinton sur la brakojn, ekportis. Alportis al kavo. La kavo estis elfosita ne simpla, sed kaŝita en la tero, kvazaŭ kelo. Oni prenis la mortinton ĉe la brakoj kaj kruroj, fleksis lin, malsuprenigis delikate, enŝovis side sub la teron, la brakojn sur la ventron metis…

Притащилъ ногаецъ камышу зеленаго, заклали камышомъ яму, живо засыпали землей, сровняли, а въ голову къ мертвецу камень стоймя поставили, утоптали землю, сѣли опять рядомъ передъ могилой. Долго молчали.

Alportis la nogao verdajn kanojn, oni ŝtopis la kavotruon per la kanaro, rapide superŝutis per tero, ebenigis la teron, kaj super la kapo de la mortinto ŝtonon stare metis, piedpremis la teron kaj sidiĝis denove antaŭ la tombo. Longe ili silentis.

— Алла! Алла! Алла! — вздохнули и встали.

— Alla! Alla! Alla! — Ekĝemis kaj leviĝis.

Роздалъ рыжій денегъ старикамъ, потомъ всталъ, взялъ плеть, ударилъ себя три раза по лбу и пошелъ домой.

Disdonis la ruĝbarbulo monon al la maljunuloj, poste leviĝis, prenis vipon, frapis sin trifoje sur la frunto kaj ekiris hejmen.

На утро видитъ Жилинъ — ведетъ красный кобылу за деревню, а за нимъ трое татаръ идутъ. Вышли за деревню. Снялъ рыжій бешметъ, засучилъ рукава, — ручищи здоровыя, — вынулъ кинжалъ, поточилъ на брускѣ. Задрали татары кобылѣ голову кверху, подошелъ рыжій, перерѣзалъ глотку, повалилъ кобылу и началъ свѣжевать — кулачищами шкуру подпарывать. Пришли бабы, дѣвки, стали мыть кишки и нутро. Разрубали потомъ кобылу, стащили въ избу. И вся деревня собралась къ рыжему поминать покойника.

Matene vidas Ĵilin — kondukas la ruĝbarbulo cevalinon ekster la vilaĝon kaj lin sekvas tri tataroj. Ili eliras postla vilaĝon, demetis la ruĝbarbulo la beŝmeton, elturnis la manikojn, — montriĝis brakegoj fortikaj — eltiris ponardon, akrigis sur ŝtoneto. La tataroj sublevis la kapon de la ĉevalino; alpaŝis la ruĝbarbulo, tratranĉis la gorĝon, faligis la ĉevalinon kaj komencis deŝiri la felon, per la pugnegoj ĝin apartigas. Venis la virinoj, la knabinoj, eklavis la intestojn kaj la ventrokavon. Oni dishakis poste la ĉevalinon, forportis en la kabanon. Kaj ĉiuj vilaĝanoj kunvenis al la ruĝbarbulo porla funebra festeno.

Три дня ѣли кобылу, бузу пили, покойника поминали. Всѣ татары дома были. На четвертый день видитъ Жилинъ, въ обѣдъ куда-то собираются. Привели лошадей, убрались и поѣхали человѣкъ десять, и красный поѣхалъ; только Абдулъ дома остался. Мѣсяцъ только народился, ночи еще темныя были.

Tri tagojn ili manĝis la ĉevalinon, trinkis bieron, funebre honoris la mortinton. Ĉiuj tataroj estis hejme. La kvaran tagon, vidas Ĵilin, je tagmezo ien forrajdi ili pretiĝas. Oni alkondukis ĉevalojn, pretiĝis kaj ekrajdis ĉirkaŭ dek homoj, la ruĝbarbulo ankaŭ ekrajdis; nur Abdulo hejme restis. La luno komencis apenaŭ kreski, la noktoj estis ankoraŭ mallumaj.

„Ну, — думаетъ Жилинъ, — ныньче бѣжать надо“. И говоритъ Костылину. А Костылинъ заробѣлъ.

„Nu, — pensas Ĵilin, — tiun ĉi nokton ni devas forkuri“. Kaj proponas tion al Kostilin. Sed Kostilin perdis kuraĝon.

— Да какъ же бѣжать? Мы и дороги не знаемъ.

— Sed kiel forkuri? Ni eĉ la vojon ne konas.

— Я знаю дорогу.

— Mi konas la vojon.

— Да и не дойдемъ въ ночь.

— Kaj ni ne ĝisvenos dum unu nokto.

— А не дойдемъ — въ лѣсу переночуемъ. Я вотъ лѣпешекъ набралъ. Что жъ ты будешь сидѣть? Хорошо, пришлютъ денегъ, а то вѣдь, и не соберутъ. А татары теперь злые, за то, что ихняго русскіе убили. Поговариваютъ — насъ убить хотятъ.

— Se ni ne ĝisvenos — ni en arbaro la nokton pasigos. Jen mi prenis kelkajn pastelojn fromaĝajn. Por kio ci sidos en mallibero? Bone, se oni alsendos monon, sed, povas esti, oni ne trovos tian sumon. Kaj la tataroj nun estas koleraj pro tio, ke la rusoj mortigis unu el iliaj viroj. Ili eĉ interparolas, ke nin oni devas mortigi.

Подумалъ, подумалъ Костылинъ.

Pripensis, pripensis Kostilin.

— Ну, пойдемъ!

— Nu, ni iru!

Ѵ.

Полѣзъ Жилинъ въ дыру, раскопалъ пошире, чтобъ и Костылину пролѣзть; и сидятъ они, ждутъ, чтобы затихло въ аулѣ.

Ekrampis Ĵilin en la truon, disfosis pli larĝe, por ke Kostilin ankaŭ trarampu, kaj sidas ili, atendas, ke ĉio senbruiĝu en la aulo.

Только затихъ народъ въ аулѣ, Жилинъ полѣзъ подъ стѣну, выбрался. Шепчетъ Костылину: „Полѣзай!“. Полѣзъ и Костылинъ, да зацѣпилъ камень ногой, загремѣлъ. А у хозяина сторожка была — пестрая собака и злая-презлая; звали ее „Уляшинъ“. Жилинъ уже напередъ прикормилъ ее. Услыхалъ Уляшинъ, забрехалъ и кинулся, а за нимъ другія собаки. Жилинъ чуть свиснулъ, кинулъ лѣпешки кусокъ, — Уляшинъ узналъ, замахалъ хвостомъ и пересталъ брехать.

Tuj kiam la aulanoj senbruiĝis, — Ĵilin ekrampis sub la muron, eliris. Flustras al Kostilin: „Elrampu“. Elrampis ankaŭ Kostilin, sed alkrociĝis ĉe ŝtono per piedo, ekbruigis kaj la mastro havis gardohundon — multekoloran, tre atakeman, oni ĝin nomis „Ulaŝinu“. Ĵilin jam antaŭe ĝin per nutraĵo kutimigis al si. Ekaŭdis Ulaŝin, ekbojis kaj sin ĵetis, post li — aliaj hundoj. Ĵilin ekfajfetis, ĵetis pecon da pastelo, — Ulaŝin rekonis, eksvingis per la vosto kaj ĉesis boji.

Хозяинъ услыхалъ, загайкалъ изъ сакли:

La mastro ekaŭdis, krivokis el la saklo:

— Гайть! гайть, Уляшинъ!…

— Hajtj, Hajtj, Ulaŝin.

А Жилинъ за ушами почесываемъ Уляшина. Молчитъ собака, трется ему объ ноги, хвостомъ махаетъ.

Kaj Ĵilin post la oreloj gratetas Ulaŝin. Silentas la hundo, sin frotas ĉe liaĵ piedoj, svingas per la vosto.

Посидѣли они за угломъ. Затихло все, только слышно — овца перхаетъ въ закутѣ, да низомъ вода по камушкамъ шумитъ. Темно, звѣзды высоко стоятъ на небѣ; надъ горой молодой мѣсяцъ закраснѣлся, къ верху рожками заходитъ. Въ лощинахъ туманъ, какъ молоко бѣлѣется.

Sidis ili iom post angulo. Eksilentis ĉio, oni nur aŭdas — ŝafo tusas en sia stalo, kaj malsupre la akvo sur ŝtonetoj bruadas. Mallume estas, la steloj alte staras en la ĉielo; super la monto juna luno ruĝeaspektas, kornsupren subiras. En la valoj la nebulo, kvazaŭ lakto, blankiĝas.

Поднялся Жилинъ, говоритъ, товарищу:

Leviĝis Ĵilin, diras al la kamarado:

— Ну, братъ айда!

— Nu, frato, ni iru!

Тронулись; только отошли, слышатъ, — запѣлъ мулла на крышѣ: „Алла! Бесмилла! Ильрахманъ!“ Значитъ — пойдемъ народъ, въ мечеть. Сѣли опять, притаившись подъ стѣнкой. Долго сидѣли, дожидались, пока народъ пройдетъ. Опять затихло.

Ili ekiris; sed apenaŭili faris kelkajn paŝojn, ili aŭdas — ekkantis la mullao sur la tegmento: „Alla, Besmilla, Ilraĥman!“ Tio signifas, ke la vilaĝanoj tuj iros en la moskeon. Ili denove sidiĝis, sin kaŝinte post mureto. Longe ili sidis, atendis, ĝis la vilaĝanoj estos pasintaj. Denove ĉio eksilentis.

— Ну, съ Богомъ!

— Nu, Dio helpu!

Перекрестились, пошли. Прошли черезъ дворъ подъ кручь къ рѣчкѣ, перешли рѣчку, пошли лощиной. Туманъ густой, да низомъ стоитъ, а надъ головой звѣзды виднешеньки. Жилинъ по звѣздамъ примѣчаетъ, въ какую сторону идти. Въ туманѣ свѣжо, итти легко, только сапоги не ловки — стоптались. Жилинъ снялъ свои, бросилъ, пошелъ босикомъ. Попрыгиваетъ съ камушка на камушекъ да на звѣзды поглядываетъ. Сталъ Костылинъ отставать.

Ili faris krucosignojn, ekiris. Ili pasis trala korto, malsupreniris la krutaĵon ĝis la rivereto, transiris la rivereton, ekiris laŭvale. Densa nebulo staras, sed nur malsupre, kaj super la kapoj bonege vidiĝas la steloj. Laŭ la steloj Ĵilin sin direktas, kiaflanken iri. En la nebulo estas refreŝige, facile marŝi, nur la botoj ne konvenas, difektiĝis eluze. Ĵilin demetis la siajn, forĵetis, ekiris nudpiede. Transsaltas de ŝtoneto sur ŝtoneton kaj al la steloj rigardas. Komencis Kostilin postresti.

— Тише, — говоритъ, — иди; сапоги проклятые всѣ ноги стерли.

— Iru, — li diras, — plimalrapide: la botoj malbenitaj tute frotvundis miajn piedojn.

— Да ты сними, легче будетъ.

— Demetu ilin, pli facile estos.

Прошелъ Костылинъ босикомъ, — еще того хуже: изрѣзалъ всѣ ноги по камнямъ и все отстаетъ. Жилинъ ему говоритъ:

Ekiris Kostilin nudpiede, — ankoraŭ pli malbone: la ŝtonoj tranĉadas liajn piedojn kaj li ĉiam postrestas. Ĵilin diras al li:

— Ноги обдерешь — заживутъ, а догонятъ — убьютъ, хуже.

— Se ci la piedojn ĉirkaŭŝiros, — ili resaniĝos, sed se la tataroj nin atingos — ili mortigos, — estos pli malbone.

Костылинъ ничего не говоритъ, идетъ, покряхтываетъ. Шли они низомъ долго. Слышатъ — вправо собаки забрехали. Жилинъ остановился, осмотрѣлся, полѣзъ на гору, руками ощупалъ.

Kostilin nenion diras, marŝas, ĝemante. Iris ili laŭ la valo longe. Ili aŭdas; — dekstre hundoj ekbojis. Ĵilin haltis, ĉirkaŭrigardis, ekrampis surla monton, palpante per la manoj.

— Эхъ, — говоритъ, — ошиблись мы, — вправо забрали. Тутъ аулъ чужой, я его съ горы видѣлъ; назадъ надо да влѣво, въ гору. Тутъ лѣсъ долженъ быть.

— Eĥ, — diras li, — ni eraris, ni iris tro dekstren. Ĉi tie apude estas fremda aulo, mi ĝin de la monto vidis; ni devas iri returnen kaj maldekstren, supreniri la monton. Tie, kredeble, estas arbaro.

А Костылинъ говоритъ:

Sed Kostilin diras:

— Подожди хоть немножко, дай вздохнуть, — у меня ноги въ крови всѣ.

— Atendu almenaŭ iomete, lasu spiri, — miaj piedoj estas tutkovritaj per la sango.

— Э, братъ, заживутъ! Ты легче прыгай. Вотъ такъ!

— Ha, frato, ili resaniĝos! Saltu iom pli malpeze. Jen, tiel!

И побѣжалъ Жилинъ назадъ влѣво въ гору, въ лѣсъ. Костылинъ все отстаетъ и охаетъ. Жилинъ шикнетъ, шикнетъ на него, а самъ все идетъ.

Kaj ekkuris Ĵilin returnen maldekstren sur la monton en la arbaron. Kostilin ĉiam postrestas kaj ĝemadas. Ĵilin iafoje vokas lin, kaj mem ĉiam iras kaj iras.

Поднялись на гору. Такъ и есть — лѣсъ. Вошли въ лѣсъ, по клочкамъ изодрали все платье послѣднее. Напали на дорожку въ лѣсу. Идутъ.

Oni venis al la supro de la monto. Efektive, tie estis arbaro. Oni eniris la arbaron, pecete disŝiris ĉiujn siajn vestojn. Fine, ili venis al vojeto en la arbaro. Laŭiras.

„Стой!“ Затопало копытами по дорогѣ. Остановились, слушаютъ. Потопало, какъ лошадь, и остановилось. Тронулись они — опять затопало. Они остановятся, и оно остановится. Подползъ Жилинъ, смотритъ на свѣтъ по дорогѣ, — стоитъ что-то. Лошадь–не лошадь, а на лошади что-то чудное, на человѣка не похоже. Фыркнуло — слышитъ. „Что за чудо!“ Свистнулъ Жилинъ потихоньку, — какъ шаркнетъ съ дороги въ лѣсъ, и затрещало по лѣсу, точно буря летитъ, сучья ломаетъ.

— „Halt’!“ Aŭdiĝis huffrapado sur la vojo. Ili haltis, aŭskultas. Io huffrapis, kvazaŭ ĉevalo, kaj haltis. Reiris ili — de-nove ĝi ekfrapis. Ili haltas, kaj la frapado haltas. Alrampis Ĵilin, rigardas la pli luman lokon sur la vojo, — staras io. Ĉu ĉevalo? Jo simila, kaj sur ĝi — io mirinda, al homo ne similas. Ĝi ekronkis — li aŭdas. „Kia miraklo!“ Ekfajfetis Ĵilin, — tuj ĝi forkuregis de la vojo en la arbaron, kaj tra la arbaro ekkrakis, kvazaŭ ventego traflugas, branĉojn rompadas.

Костылинъ такъ и упалъ со страху. Жилинъ смѣется, говоритъ:

Kostilin eĉ falis pro timo. Ĵilin ridas kaj diras:

— Это олень. Слышишь, какъ рогами лѣсъ ломитъ? Мы его боимся, а онъ насъ боится.

— Tio estas cervo. Ci aŭdas, kiel ĝi per la kornoj la branĉojn rompadas. Ni ĝin timas, kaj ĝi nin timas.

Пошли дальше. Ужъ высожа́ры спускаться стали, до утра недалеко. А туда ли идутъ, нѣтъ ли — не знаютъ. Думается такъ Жилину, что по этой самой дорогѣ его везли и что до своихъ верстъ десять еще будетъ, а примѣты вѣрной нѣтъ, да и ночь, — не разберешь. Вышли на полянку. Костылинъ сѣлъ и говоритъ:

Ili ekiris pluen. La Granda Ursino jam estas subironta, la mateno proksimiĝas. Kaj ĉu ili iras ĝuste, ĉu — ne, ili ne scias. Ŝajnas al Ĵilin, ke laŭ tiu sama vojo oni lin estis rajdiginta, kaj ĝis la rusoj restas ankoraŭ ne malpli, ol dek verstoj, sed nenian certan vojsignon li rekonas, kaj ĉu nokte oni distingas ion? Kostilin sidiĝis kaj diras:

— Какъ хочешь, а я не пойду, — у меня ноги не идутъ.

— Iru, se ci volas, mi plu ne povas, miaj piedoj min ne portas.

Сталъ его Жилинъ уговаривать.

Provis Ĵilin lin admoni.

— Нѣтъ, — говоритъ, — не пойду, не могу.

— Ne, — li diras, — mi ne iros, ne devas.

Разсердился Жилинъ, плюнулъ, обругалъ его.

Ekkoleris Ĵilin, kraĉis, insultis lin.

— Такъ я же одинъ уйду, прощай!

— Tiam mi iros sola, adiaŭ.

Костылинъ вскочилъ, пошелъ. Прошли они версты четыре. Туманъ въ лѣсу еще гуще сѣлъ, ничего не видать передъ собой, и звѣзды ужъ чуть видны.

Kostilin eksaltis, ekiris. Pasis ili proksimume kvar verstojn. La nebulo en la arbaro ankoraŭ pli densiĝis, — oni nenion vidas antaŭ si, kaj la stelojn oni jam preskaŭ tute ne vidas.

Вдругъ слышатъ — впереди топаетъ лошадь. Слышатъ — подковами за камни цѣпляется. Легъ Жилинъ на брюхо, сталъ по землѣ слушать.

Jen li aŭdas — antaŭe huffrapas ĉevalo. Oni aŭdas, kiel ĝi per la hufoj ĉe la ŝtonoj alkroĉiĝas. Kuŝigis sin Ĵilin sur la ventron, komencis la teron aŭskulti.

— Такъ и есть — сюда къ намъ конный ѣдетъ.

— Jen, ni havas! — ĉi tien al ni iu rajdas.

Сбѣжали они съ дороги, сѣли въ кусты и ждутъ. Жилинъ подползъ къ дорогѣ, смотритъ — верховой татаринъ ѣдетъ, корову гонитъ, самъ себѣ подъ носъ мурлычетъ что-то. Проѣхалъ татаринъ. Жилинъ вернулся къ Костылину.

Forkuris ili de la vojo, sidigis sin meze de l’arbetaĵoj kaj atendas. Ĵilin rampis al la vojo, rigardas — tataro estas rajdanta, li pelas antaŭ si bovinon, li mem ion murmuras por si mem. Preterrajdis la tataro. Ĵilin revenis al Kostilin.

— Ну, пронесъ Богъ, вставай, пойдемъ.

— Nu, Dio nin savis, leviĝu, ni iru.

Сталъ Костылинъ вставать и упалъ.

Provis Kostilin sin levi, kaj falis.

— Не могу, ей Богу, не могу, силъ моихъ нѣтъ.

— Mi ne povas, je Dio, ne povas, mi ne havas plu fortojn.

Мужчина — грузный, пухлый, запотѣлъ; да какъ обхватило его въ лѣсу туманомъ холоднымъ, да ноги ободраны, — онъ и разсолодѣлъ. Сталъ его Жилинъ силой поднимать. Какъ закричитъ Костылинъ.

Viro peza, grasa, Kostilin traŝvitis. Nun en la arbaro, malvarmigita de la densa nebulo, kun ŝiritaj piedoj, li tute senfortiĝis. Provis Ĵilin lin perforte starigi. Subite Kostilin ekkriis:

— Ой, больно!

— Ho, kiel dolore!

Жилинъ такъ и обмеръ.

Ĵilin apenaŭ ne svenis.

— Что кричишь? Вѣдь татаринъ близко, — услышитъ! — А самъ думаетъ: „Онъ и въ правду разслабъ, что мнѣ съ нимъ дѣлать? Бросить товарища не годится".

— Kial ci krias? La tafcaro estas ja proksime, — diras li kaj tuj pensas: „Vere, Kostilin malfortiĝis. Kion mi faros kun li? Forlasi la kamaradon ne decas“.

— Ну, — говорилъ, — вставай, садись на закорки, — снесу, коли ужъ идти не можешь.

— Nu, — li diras, — leviĝu, sidigu cin sur la dorson; mi cin portos, se ci ne povas plu marŝi.

Посадилъ на себя Костылина подхватилъ руками подъ ляжки, вышелъ на дорогу, поволокъ.

Sidigis li sur sin Kostilin’on, ĉirkaŭprenis sub la femuroj, eliris sur la vojon, pene portas.

— Только, — говоритъ, — не дави ты меня руками за глотку, ради Христа. За плечи держись.

— Nun, — diras li, — ne premu min per la manoj sur la gorĝon, pro Kristo, mi petas. Tenu cin per miaj ŝultroj.

Тяжело Жилину, ноги тоже въ крови, и уморился. Нагнется подправить, подкинетъ, чтобы повыше сидѣлъ на немъ Костылинъ тащитъ его по дорогѣ.

Pezan portaĵon sentas Ĵilin, el la piedoj ankaŭ fluas sango kaj tro laca li sin sentas. Li kliniĝas, ordigas, suprenpuŝas Kostilin’on, por ke li firme sidu sur lia dorso kaj ĉiam portas lin laŭ la vojo.

Видно услыхалъ татаринъ, какъ Костылинъ закричалъ. Слышитъ Жилинъ — ѣдетъ кто-то сзади, кличетъ по-своему. Бросился Жилинъ въ кусты. Татаринъ выхватилъ ружье, выпалилъ, — не попалъ, завизжалъ по-своему и поскакалъ прочь по дорогѣ.

Kredeble, la tataro aŭdis, kiel Kostilin ekkriis. Aŭdas Ĵilin, rajdas iu deposte, vokas en sia lingvo. Sin ĵetis Ĵilin en arbetaĵaron. La tataro kaptis la pafilon, ekpafis, ne trafis, akre ekridis en sia lingvo kaj forrajdis laŭ la vojo.

— Ну, — говоритъ Жилинъ, — пропали, братъ! Онъ сейчасъ соберетъ татаръ за нами въ погоню. Коли не уйдемъ версты три — пропали.

— Nu, — diras Ĵilin, — ni estas pereontaj, frato! Li tuj kunrajdigos tatarojn, por nin persekuti. Se ni ne povos pasi almenaŭ tri verstojn — ni nepre pereos.

А самъ думаетъ на Костылина: „И чортъ меня дернулъ колоду эту съ собой братъ. Одинъ бы я давно ушелъ“.

Kaj tuj pensas pri Kostilin: „Diablo min puŝis kunpreni tiun ŝtipon! Sola mi jam de longe forirus“.

Костылинъ говоритъ:

Kostilin diras:

— Иди одинъ, за что тебѣ изъ-за меня пропадать.

— Iru sola, por kio ci pro mi devas perei?

— Нѣтъ, не пойду, не годится товарища бросать.

— Ne, mi ne iros. Forlasi la kamaradon ne decas.

Подхватилъ опять на плечи, поперъ. Прошелъ онъ такъ съ версту. Все лѣсъ идетъ, и не видать выхода. А туманъ уже расходиться сталъ, и какъ будто тучки заходить стали, не видать ужъ звѣздъ. Измучился Жилинъ.

Surĵetis lin denove sur la ŝultrojn kaj marŝas antaŭen. Pasis Ĵilin tiamaniere ĉirkaŭ unu versto. Ĉiam estas arbaro, kaj oni ne vidas eliron. La nebulo jam maldensiĝas kaj, ŝajne, nubetoj kolektiĝas, oni ne vidas plu stelojn. Ellaeiĝis Ĵilin.

Пришелъ, у дороги родничокъ камнемъ обдѣланъ. Остановился, ссадилъ Костылина.

Li venis al fonteto, — enŝtonigita ĝi estis ce la vojo. Haltis Ĵilin, demetis Kostilin’on.

— Дай, — говоритъ, — отдохну, напьюсь. Лѣпешекъ поѣдимъ. Должно быть, не далеко.

— Lasu min, — li diras, — ripozi kaj trinki. Pastelojn ni manĝu. Verŝajne, ne estas jam malproksime.

Только прилегъ онъ пить, слышитъ, затопало сзади. Опять кинулись вправо, въ кусты, подъ кручъ, и легли.

Tuj kiam li kuŝiĝis por trinki, li aŭdas: oni ekfrapis per hufoj de malantaŭe. Denove oni sin ĵetis dekstren, inter la arbetaĵojn, malsupren de la krutaĵo kaj sin kuŝigis.

Слышитъ — голоса татарскіе, остановились татары на томъ самомъ мѣстѣ, гдѣ они съ дороги свернули. Поговорили, потомъ зауськали, какъ собакъ притравливаютъ. Слышитъ — трещитъ что-то по кустамъ, прямо къ нимъ собака чужая, чья-то. Остановилась, забрехала.

Li aŭdas — jen tataraj voĉoj; haltis la tataroj sur la sama loko, kie ili de la vojo deflankiĝis. La tataroj iom interparolis, poste kriis tiel, kiel oni ekscitas la hundojn por kurĉaso. Ili aŭdas, — krakas io tra la arbetaĵoj, rekte al ili kuras ies fremda hundo. Ĝi haltis kaj ekbojis.

Лѣзутъ и татары — тоже чужіе; схватили ихъ, посвязали, посадили на лошадей, повезли.

Alrampas ankaŭ tataroj, — same fremdaj; oni kaptis ilin, ligis, sidigis sur ĉevalojn, rajdigis.

Проѣхали версты три, встрѣчаетъ ихъ Абдулъ, хозяинъ, съ двумя татарами. Поговорилъ что-то съ татарами, пересадили на своихъ лошадей, повезли въ аулъ.

Trarajdis ili ĉirkaŭ tri verstoj, renkontas ilin Abdulo, la mastro, kun du tataroj. Interparolinte ion kun la tataroj, la mastro transigis la kaptitojn sur siajn proprajn ĉevalojn, rajdigis en la aulon.

Абдулъ ужъ не смѣется и ни слова не говоритъ съ ними.

Abdulo nun ne ridas kaj nek unu vorton parolas kun ili.

Привезли на разсвѣтѣ въ аулъ, посадили на улицѣ. Сбѣжались ребята. Камнями, плетками бьютъ ихъ, визжатъ.

Ĉe la tagiĝo oni alrajdigis en la aulon kaj sidigis sur la straton. Kunkuris la infanoj. Per ŝtonoj, vipoj batas ilin, akre krias.

Собрались татары въ кружокъ, и старикъ изъ-подъ горы пришелъ. Стали говорить. Слышитъ Жилинъ, что судятъ про нихъ, что съ ними дѣлать. Одни говорятъ: „Надо ихъ дальше въ горы услать“, а старикъ говоритъ: „Надо убить“. Абдулъ споритъ, говоритъ: „Я за нихъ деньги отдалъ! Я за нихъ выкупъ возьму“. А старикъ говоритъ: „Ничего они не заплатятъ, только бѣды надѣлаютъ. И грѣхъ русскихъ кормить. Убить, — и кончено“.

Kunvenis la tataroj ronde, kaj la maljunulo el sub la monto venis. Ili komencis paroli. Aŭdas Ĵilin, ke oni diskutas pri ili, kion oni devas fari al ili. Iuj diras: „Oni devas ilin pli malproksimen en la montojn forsendi“, sed la maljunulo diras: „Oni devas mortigi". Abdulo disputas, diras: „Mi por ili monon fordonis! kaj mi por ili elaĉeton prenos“. Kaj la maljunulo diras: „Nenion ili pagos, nur malfeliĉon faros. Kaj estas peko nutri rusojn. Mortigi — nenion alian“.

Разошлись. Подошелъ хозяинъ къ Жилину, сталъ ему говорить:

Ili disiĝis. Alpaŝis la mastro al Ĵilin, komencis al li paroli.

— Если, — говоритъ — мнѣ не пришлютъ за васъ выкупъ, я чрезъ двѣ недѣли васъ запорю. А если затѣешь опять бѣжать, я тебя какъ собаку убью. Пиши письмо, хорошенько пиши.

— Se, — li diras, — en du semajnoj, oni ne estos sendinta al mi por vi la elaĉeton, mi vin mortvipos. Kaj se ci provos denove forkuri, mi cin, kvazaŭ hundon, mortigos. Skribu leteron, konvene skribu.

Принесли имъ бумаги, написали они письма. Набили на нихъ колодки, отвезли за мечеть. Тамъ яма была аршинъ пяти, — и спустили ихъ въ эту яму.

Oni alportis al ili paperon, skribis ili la leterojn. Oni surmetis al li la piedhaltilojn, oni forkondukis ilin post la moskeon. Tie estis kavo, profunda je kvin arŝinoj, kaj oni malsuprenigis ilin en la kavon.

ѴІ.

Житье имъ стало совсѣмъ дурное. Колодки не снимали и не выпускали на вольный свѣтъ. Кидали имъ туда тѣсто не печеное, какъ собакамъ, да въ кувшинѣ воду спускали. Вонь въ ямѣ, духота, мокрота. Костылинъ совсѣмъ разболѣлся, распухъ, и ломота во всемъ тѣлѣ стала: и все стонетъ или спитъ. И Жилинъ пріунылъ, видитъ — дѣло плохо. И не знаетъ, какъ выбраться.

Nun ili havis tute malbonan vivon. La piedhaltilon oni plu neniam deprenis kaj en la liberan aeron oni ilin neniam ellasis. Oni ĵetadis al ili tien paston nebakitan, kvazaŭal hundoj, kaj la akvon malsuprenigis en kruĉo. Malbonodore estas en la kavo, sufoke, malseke. Kostilin tute malsaniĝis, lia korpo ŝvelis kaj tradoloras: li ĉiam ĝemas aŭ dormas. Ĵilin ankaŭ perdis la kuraĝon, vidas — la afero estas malbona. Kaj li ne scias, kiel liberiĝi.

Началъ онъ было подкапываться, да землю некуда кидать; увидалъ хозяинъ, пригрозилъ убить.

Li provis subfosi, sed kien forĵeti la teron? Ekvidis la mastro, minacis mortigi.

Сидитъ онъ разъ въ ямѣ на корточкахъ, думаетъ объ вольномъ житье, и скучно ему. Вдругъ, прямо ему на колѣни лѣпешка упала, другая, и черешни посыпались. Поглядѣлъ къ верху, — а тамъ Дина. Поглядѣла на него, посмѣялась и убѣжала, Жилинъ и думаетъ: „Не поможетъ ли Дина?“

Kaŭras li foje en la kavo, pensas pri la libera vivo kaj enuas. Subite rekte sur liajn genuojn falis pastelo, ĝin sekvis alia, kaj merizoj ŝutiĝis. Rigardis li supren, — kaj tie — Dina. Rigardis ŝi al li, ridis kaj forkuris. Ĵilin pensas: „Ĉu ne povos Dina helpi?“

Расчистилъ онъ въ ямѣ мѣстечко, наковырялъ глины, сталъ лѣпить куколъ. Надѣлалъ людей, лошадей, собакъ, думаетъ: „Какъ придетъ Дина — брошу ей“.

Li purigis loketon en la kavo, elskrapis argilon, komencis skulpti pupojn. Li faris homojn, ĉevalojn, hundojn, — pensas: „Kiam Dina venos, mi ĵetos al ŝi“.

Только на другой день нѣтъ Дины, а слышитъ Жилинъ — затопали лошади, проѣхали какіе-то и собрались татары у мечети: спорятъ, кричатъ и поминаютъ про русскихъ. И слышитъ голосъ старика. Хорошенько не разобралъ онъ, а догадывается, что русскіе близко подошли, — и боятся татары, какъ бы въ аулъ не зашли, и не знаютъ, что съ плѣнными дѣлать.

Sed la sekvintan tagon Dina ne venis, kaj aŭdas Ĵilin — ekfrapis per hufoj ĉevaloj, preterrajdis iuj viroj kaj kolektiĝis la tataroj apud la moskeo: ili disputas, krias kaj ripetas ofte la vorton „rusoj“. Kaj li aŭdas la voĉon de la maljunulo. Bone li ne komprenis, sed divenis, ke la rusoj venis proksimen, — kaj timas latataroj, ĉu ili ne venos en la aulon, kaj ne scias, kion fari kun la kaptitoj.

Поговорили и ушли. Вдругъ слышитъ — зашуршало что-то наверху. Видитъ: Дина присѣла на корточки, колѣнки выше головы торчатъ, свѣсилась, монисты висятъ, болтаются надъ ямой. Глазенки такъ и блестятъ; какъ звѣздочки. Вынула изъ рукава двѣ сырныя лѣпешки, бросила ему. Жилинъ взялъ и говоритъ: „Что давно не бывала? А я тебѣ игрушекъ надѣлалъ. На, вотъ!“ Сталъ ей швырять по одной. А она головой мотаетъ, не смотритъ. „Не надо“, говоритъ. Помолчала, посидѣла и говорить: „Иванъ! Тебя убить хотятъ“. Сама себѣ рукой на шею показываетъ.

Ili interparolis kaj foriris. Jen li aŭdas — io ekbruis ĉi-supre. Vidas: Dina kaŭriĝis, la genuoj super la kapo vidiĝas, ŝi sin klinis tiom, ke la ĉirkaŭkoloj pendas, balanciĝas super la kavo. Ŝi eltiris el la maniko du pastelojn fromaĝajn, ĵetis al li. Ĵilin prenis kaj diras: „Kial ci longe ne venis? Kaj mi por ci ludilojn faris. Jen, rigardu!“ Komencis li ĵeti al ŝi po unu. Kaj ŝi skuas la kapon, ne rigardas. „Mi ne bezonas“, diras. Silentis iom, sidis kaj diras: „Ivano, oni cin mortigi volas“. Ŝi per la mano sian kolon signas.

— Кто убить хочетъ?

— Kiu volas mortigi?

— Отецъ, — ему старики велятъ. А мнѣ тебя жалко.

— La patro, — al li la maljunuloj ordonas. Kaj mi kompatas cin.

Жилинъ и говорить:

Ĵilin diras:

— А коли тебѣ меня жалко, такъ ты мнѣ палку длинную принеси.

— Se ci min kompatas, alportu al mi bastonon longan.

Она головой мотаетъ, что „нельзя“. Онъ сложилъ руки, молится ей:

Ŝi la kapon skuas, signas, ke „ne povas“. Li kunmetis la manojn, petegas ŝin:

— Дина, пожалуйста! Динушка, принеси!

— Dina, estu bona! Dinjo, alportu!

— Нельзя, — говоритъ, — увидятъ: всѣ дома. — И ушла.

— Mi ne povas, — ŝi diras, — oni ekvidos, ĉiuj estas hejme. — Kaj ŝi foriris.

Вотъ сидитъ вечеромъ Жилинъ и думаетъ: „Что будетъ?“ Все поглядываетъ вверхъ. Звѣзды видны, мѣсяцъ еще не всходилъ. Мулла прокричалъ; затихло все. Сталъ ужъ Жилинъ дремать, думаетъ: „Побоится дѣвка“.

Jen sidas vespere Ĵilin kaj pensas: „Kio okazos?" Ĉiam rigardas supren. La stelojn li vidas, sed la luno ankoraŭ ne suriris. La mullao trakriis, eksilentis ĉio. Komencis Ĵilin jam dormeti, pensas: „Ne kuraĝos la knabino“.

Вдругъ на голову глина посыпалась; взглянулъ къ верху — шестъ длинный въ тотъ край ямы тыкается. Потыкался, спускаться сталъ, ползетъ въ яму. Обрадовался Жилинъ, схватилъ рукой, спустилъ; шестъ здоровый. Онъ еще прежде этотъ шестъ на хозяйской крышѣ видѣлъ.

Snbite sur la kapon argilo ŝutiĝis; ekrigardis li supren — stango longa en la bordon de la kavo puŝiĝas. Puŝiĝadis iom; malsupreniĝas, rampas en la kavon. Ekĝojis Ĵilin, kaptis per mano, malsuprenigis ĝin plene; la stango estas fortika. Li ankoraŭ antanŭe tiun stangon sur la mastra tegmento vidis.

Поглядѣлъ вверхъ, звѣзды высоко въ небѣ блестятъ, и надъ самой ямой, какъ у кошки, у Дины глаза въ темнотѣ свѣтятся. Нагнулась она лицомъ на край ямы и шепчетъ:

Ekrigardis li supren, la steloj alte en la ĉielo brilas, kaj super la kavo mem la okuloj de Dina en mallumo brilas, kvazaŭ katino rigardas. Klinis ŝi sian vizaĝon ĉe la bordo de la kavo kaj flustras:

— Иванъ, Иванъ! — А сама руками у лица все машетъ, что тише, молъ.

— Ivano! Ivano! — Kaj mem per la manoj antaŭ la vizaĝo ĉiam svingas, ke li parolu mallaŭte.

— Что, — говоритъ Жилинъ.

— Kio? — diras Ĵilin.

— Уѣхали всѣ, только двое дома.

— Forrajdis ĉiuj, nur du restis hejme.

Жилинъ и говоритъ:

Ĵilin diras:

— Ну, Костылинъ, пойдемъ, попытаемся послѣдній разъ; я тебя подсажу.

— Nu, Kostilin, ni iru, ni provu la lastan fojon; mi cin helpos elgrimpi.

Костылинъ и слушать не хочетъ.

Kostilin eĉ aŭdi ne volas.

— Нѣтъ, — говоритъ, — ужъ мнѣ, видно, отсюда не выйти. Куда я пойду, когда и поворотиться силъ нѣтъ?

— Ne, — li diras, — kredeble mi de tie ne eliros. Kien mi iros, se eĉ min turni mi fortojn ne havas.

— Ну, такъ прощай, не поминай лихомъ. — Поцѣловался съ Костылинымъ.

— Nu, do adiaŭ, ne rememoru mian malbonon. — Ĵilin kisis Kostilin.

Ухватился за шестъ, велѣлъ Динѣ держатъ, полѣзъ. Раза два онъ обрывался, — колодка мѣшала. Поддержалъ его Костылинъ, — выбрался кое какъ на верхъ. Дина его тянетъ ручонками за рубаху изо всѣхъ силъ, сама смѣется.

Nun li kaptis la stangon, ordonis al Dina ĝin teni, ekgrimpis. Dufoje li defalis, — la piedhaitilo malhelpis. Subtenis lin Kostilin, — elgrimpis iel supren. Dina lin per manetoj ĉe la ĉemizo tiregas, mem ridas.

Взялъ Жилинъ шестъ и говоритъ:

Prenis Ĵilin la stangon kaj diras:

— Снеси на мѣсто, Дина, а то хватятся, прибьютъ тебя.

— Reportu ĝin sur sian lokon, Dina, alie oni rimarkos, batos cin.

Потащила она шестъ, а Жилинъ подъ гору пошелъ. Слѣзъ подъ кручъ, взялъ камень вострый, сталъ замокъ съ колодки выворачивать. А замокъ крѣпкій, — никакъ не собьетъ, да и не ловко. Слышитъ, — бѣжитъ кто-то съ горы, легко попрыгиваетъ. Думаетъ: „Вѣрно опять Дина“. Прибѣжала Дина, взяла камень и говоритъ:

Ŝi ektrenis la stangon, kaj Ĵilin ekiris malsupren de la monto. Venis sub la krutaĵon, prenis ŝtonon akran, provis la seruron de la piedhaltilo forigi. Sed la seruro estis fortika, — neniel li ĝin povas debati; estas maloportune, ke li mem faru. Li aŭdas, — kuras iu de la monto, malpeze saltas. Li pensas: „Kredeble, denove Dina“. Alkuris Dina, prenis ŝtonon kaj diras:

— Дай, я!

— Lasu min provi!

Сѣла на колѣночки, начала выворачивать. Да рученки тонкія, какъ прутики, — ничего силы нѣтъ. Бросила камень, заплакала. Принялся опять Жилинъ за замокъ, а Дина сѣла подлѣ него на корточкахъ, за плечо его держитъ. Оглянулся Жилинъ, видитъ — на лѣво, за горой, зарево красное загорѣлось, мѣсяцъ встаетъ. „Ну, думаетъ, до мѣсяца надо лощину пройти, до лѣсу добраться“. Поднялся, бросилъ камень. Хоть въ колодкѣ, да надо идти.

Sidiĝis surgenue, komencis debati. Sed la manetoj estas maldikaj, kvazaŭ branĉetoj, — tute ne havas ili fortojn. Ĵetis la ŝtonon, ekploris. Ree Ĵilin mem sin okupis je la seruro, kaj Dina kaŭriĝis apud li, ĉe la ŝultro lin tenas. Ĉirkaŭrigardis Ĵilin, vidas, — maldekstren post la monto rebrilo ruĝa eklumis: la luno estas leviĝonta. „Nu, li pensas, — antaŭ la plena suriro mi devas la valon trapasi, la arbaron atingi“. Leviĝis li, ĵetiŝ la ŝtonon. Eĉ kun la piedhaltilo, — li devas iri.

— Прощай, — говоритъ, — Динушка! Вѣкъ тебя помнить буду.

— Adiaŭ, — li diras, — Dinjo. La tutan vivon mi cin memoros.

Ухватилась за него Дина, шаритъ по немъ руками, ищетъ, куда бы лѣпешки ему засунуть. Взялъ онъ лѣпешки.

Ĉirkaŭprenis lin Dina, palpserĉas per la manoj en liaj vestoj lokon, kien pastelojn enŝovi. Prenis li la pastelojn.

— Спасибо, — говоритъ, — умница. Кто тебѣ базъ меня куколокъ дѣлать будетъ? — и погладилъ ее по головѣ.

— Dankon, — li diras, — bonulino. Kiu por ci sen mi pupetojn faros? — kaj li karesis ŝian kapon.

Какъ заплачетъ Дина, — закрылась руками, побѣжала на гору, какъ козочка прыгаетъ. Только въ темнотѣ слышно — монисты въ косѣ по спинѣ побрякиваютъ.

Ekploris Dina, kaŝis la vizaĝon per la manoj, kuris sur la monton, kvazaŭ kaprineto, saltas. En la mallumo nur oni aŭdas, kiel la moneraro en ŝia harplekto tintadas.

Перекрестился Жилинъ, подхватилъ рукой замокъ на колодкѣ, чтобы не бренчалъ, пошелъ по дорогѣ, — ногу волочитъ, а самъ все на зарево поглядываетъ, гдѣ мѣсяцъ встаетъ. Дорогу онъ узналъ. Прямикомъ идти верстъ восемь. Только бы до лѣсу дойти прежде, чѣмъ мѣсяцъ совсѣмъ выйдетъ. Перешелъ онъ рѣчку, побѣлѣлъ уже свѣтъ за горой. Пошелъ лощиной, идетъ, самъ поглядываетъ: не видать еще мѣсяца. Ужъ зарево просвѣтлѣло, и съ одной стороны лощины все свѣтлѣе и свѣтлѣе становится. Ползетъ подъ гору тѣнь, все къ нему приближается.

Faris Ĵilin krucosignon, kaptis en la manon la seruron, por ke ĝi ne tintu sur la piedhaltilo, ekiris laŭvoje, — la piedon trenas, kaj samtempe ĉiam la ĉielruĝon rigardas, kie la luno suriras. La vojon li rekonis. Per la rekta vojo ok verstoj estas trairotaj. Nur la arbaron atingi, antaŭ ol la luno plene suriros. Transiris li la rivereton, blankiĝis jam la luno post la monto. Ekiris li laŭvale, iras kaj rigardas: la lunon oni ankoraŭ ne vidas. Jam la ĉielruĝo heliĝis, kaj unuflanke de la valo ĉiam pli kaj pli hele fariĝas. Malsupre de la monto jam pli vidiĝas la ombro, al li proksimiĝas.

Идетъ Жилинъ, все тѣни держится. Онъ спѣшитъ, а мѣсяцъ еще скорѣе выбирается; ужъ и направо засвѣтились макушки. Сталъ подходить къ лѣсу, выбрался мѣсяцъ изъ-за горъ, — бѣло, свѣтло, совсѣмъ какъ днемъ. На деревахъ всѣ листочки видны. Тихо, свѣтло по горамъ, какъ вымерло все. Только слышитъ — внизу рѣчка журчитъ.

Iras Ĵilin, la tutan tempon en la ombro sin tenas. Li rapidas, sed la luno estis ankorau pli rapide suriranta; dekstre la suproj de la montoj jam lumiĝis. Alpaŝas li la arbaron, la luno suriris el post la montoj; estas blanka, liela luno, kvazaŭ tage. Sur la arboj ĉiujn foliojn oni vidas. Silente, hele estas sur la montoj, kvazaŭ ĉio mortis. Oni aŭdas nur; kiel malsupre rivereto bruetas.

Дошелъ до лѣсу — никто не попался. Выбралъ Жилинъ мѣсто въ лѣсу потемнѣе, сѣлъ отдыхать.

Atingis li la arbaron, neniun renkontis. Elektis Ĵilin en la arbaro lokon pli malluman, sidiĝis ripozi.

Отдохнулъ, лѣпешку съѣлъ. Нашелъ камень, принялся опять колодку сбивать. Всѣ руки избилъ, а не сбилъ. Поднялся, пошелъ по дорогѣ. Прошелъ съ версту, выбился изъ силъ, — ноги ломитъ. Ступитъ шаговъ десять и остановится. „Нечего дѣлать“, — думаетъ: — „буду тащиться пока сила есть. А если сѣсть, такъ и не встану. До крѣпости мнѣ не дойти; а какъ разсвѣтетъ, лягу въ лѣсу, передню́ю, а ночью опять пойду“.

Ripozis iom, pastelon manĝis. Trovis ŝtonon, rekomencis la piedhaltilon debati. La manoj laboris plendolore, sed debati li ne povis. Li leviĝis, ekiris laŭ la vojo. Trapasinte ĉirkaŭ versto, li tute malfortiĝis, — ia piedoj doloris. Li marŝas plimalpli dek paŝojn kaj haltas. „Kion fari? — li pensas, — mi iel trenos la piedojn, dum mi havas fortojn. Kaj se mi min sidigos, mi plu ne leviĝos. La fortikaĵon mi ne atingos, mi kuŝiĝos en arbaro, pasigos la tagon, kaj nokte denove ekiros“.

Всю ночь шелъ… Только попались два татарина верхомъ, — да Жилинъ издалека ихъ услыхалъ, схоронился за дерево.

La tutan nokton li iris. Nur du tatarojn rajdantajn li renkontis, — sed Ĵilin ilin de malproksime aŭdis, sin kaŝis post arbo.

Ужъ сталъ мѣсяцъ блѣднѣть, роса пала, близко къ свѣту, а Жилинъ до края лѣса не дошелъ. — „Ну, — думаетъ, — еще тридцать шаговъ, пройду, сверну въ лѣсъ и сяду“. Прешелъ тридцать шаговъ, видитъ — лѣсъ кончается. Вышелъ на край — совсѣмъ свѣтло; какъ на ладо́нкѣ предъ нимъ степь и крѣпость, и налѣво, близехонько подъ горой, огни горятъ, тухнутъ, дымъ стелется и люди у костровъ.

Jam komencis la luno paliĝi, la tero kovriĝis per la roso, la tagiĝo proksimiĝas, kaj Ĵilin la finon de la arbaro ne atingis. — „Nu, — li pensas, — ankoraŭ tridek paŝojn mi marŝos, ekiros flanken en la arbaron kaj min sidigos“. Trapasis li tridek paŝojn, li vidas, — la arbaro finiĝas. Eliris li el la arbaro, jam plene tagiĝis: kvazaŭ sur manplato staras antaŭ li kaj la stepo kaj la fortikaĵo; maldekstre, tute proksime de la monto, fajroj brulas, estingiĝas, la fumo sterniĝas, kaj homoj vidiĝas.

Вглядѣлся — видитъ: ружья блестятъ, казаки, солдаты.

Rigardis li plej atente — vidas: pafiloj brilas, kozakoj, soldatoj tie estas.

Обрадовался Жилинъ, собрался съ послѣдними силами, пошелъ подъ гору, а самъ думаетъ: „Избави Богъ, тутъ, въ чистомъ полѣ, увидитъ конный татаринъ: хоть близко, а не уйдешь“.

Ekĝojis Ĵilin, streĉis siajn lastajn fortojn, malsupreniras la monton, samtempe li pensas: „Dio savu, tie en la libera kampo ekvidos iu rajdanta tataro: kvankam proksime, mi ne saviĝos.

Только подумалъ — глядь: налѣво, на бугрѣ, стоятъ трое татаръ, десятины на двѣ. Увидали его, — пустились къ нему. Такъ сердце у него и оборвалось. Замахалъ руками, закричалъ, что было духу, своимъ.

Apenaŭli tion pensis, — jen vidas: maldekstre, sur altaĵeto staras tri tataroj, je du desjatinoj de distanco. Ekvidis ili lin, — sin ĵetis al li. Lia koro, ŝajnis, plu ne batis. Eksvingis li per la manoj, ekkriegis al la siaj:

— Братцы! Выручай! Братцы!

— Fratoj! Helpu! Fratoj!

Услыхали наши, — выскочили казаки верховые. Пустились къ нему — наперерѣзъ татарамъ.

Ekaŭdis la kozakoj — rajdantoj elsaltis. Sin ĵetis al li — por forrajdigi la tatarojn.

Казакамъ далеко, а татарамъ близко. Да ужъ и Жилинъ собрался съ послѣдней силой, подхватилъ рукой колодку, бѣжитъ къ казакамъ, а самъ себя не помнитъ, крестится и кричитъ:

La kozakoj estis malproksime, kaj la tataroj — proksime. Sed Ĵilin strecis la lastajn fortojn kaj kaptinte per la mano la piedhaltilon, kuras al la kozakoj, sin mem ne konscias, faras krucosignojn kaj krias:

— Братцы! Братцы! Братцы!

— Fratoj! Fratoj! Fratoj!

Казаковъ человѣкъ пятнадцать было.

Rajdas ne malpli, ol dekkvin kozakoj.

Испугались татары, — не доѣзжаючи стали останавливаться.

Ektimis la tataroj, — ne ĝisrajdinte haltas.

И побѣжалъ Жилинъ къ казакамъ. Окружили его казаки, — спрашиваютъ: „кто онъ, что за человѣкъ, откуда?“ А Жилинъ самъ себя не помнитъ, плачетъ и приговариваетъ:

Kaj ekkuris Ĵilin al la kozakoj. Ĉirkaŭis lin la kozakoj, demandas: „kiu li estas, kia homo, de kie?“ Kaj Ĵilin sin mem ne konscias, ploras kaj ekparolas:

— Братцы, братцы!

— Fratoj! Fratoj!

Выбѣжали солдаты, обступили Жилина; кто ему хлѣба, кто каши, кто водки, кто шинелью прикрываетъ, кто колодку разбиваетъ.

Elkuris la soldatoj, ĉirkaŭis Ĵilin’on, unu donas al li panon, alia — kaĉon, tria — brandon, iu — per mantelo lin kovras, alia — la piedhaltilon disbatas.

Узнали его офицеры, повезли въ крѣпость. Обрадовались солдаты, товарищи собрались къ Жилину.

Rekonis lin la oficiroj, kondukis en la fortikaĵon. Ekĝojis la soldatoj, la kamaradoj kunvenis al Ĵilin.

Разсказалъ Жилинъ, какъ съ нимъ все было и говоритъ:

Rakontis Ĵilin cion, kio okazis al li, kaj diras:

— Вотъ и домой съѣздилъ, женился! Нѣтъ, ужъ, видно, не судьба моя.

— Jen kiel mi hejmen vojaĝis, edziĝis! Ne, ŝajnas, tio ne estas mia sorto.

И остался служить на Кавказѣ. А Костылина только еще черезъ мѣсяцъ выкупили за пять тысячъ, — еле живаго привезли.

Kaj li restis servi en Kaŭkazo. Kostilin nur post monato estis elaĉetita por kvin mil rubloj. Oni lin venigis preskaŭ mortantan.

Конецъ.

La fino.

↑